Author :
Abstract
Şecere-i Harezmşâhî, XX. yüzyılda Muhammed Yûsuf Beyânî (1840 – 1923) tarafından kaleme alınmıştır. Çağatay Türkçesinin son dönem örneklerinden biri olan bu eser, Harezm coğrafyasında XVII. yüzyılın sonları ile XX. yüzyılın başlarına kadar gerçekleşen tarihî olayları tüm ayrıntıları ile anlatması bakımından oldukça önemli bir hükümdar soyağacı ve tarih kitabı olmuştur. Şecere-i Harezmşâhî’de yer alan tarih silsilesi, Hz Adem’in yaratılışından Hz. Nuh’a kadar olan peygamberlerin kıssaları ile başlamış ve Hz. Nuh’un soyundan gelen halklarla ilgili bilgiler verildikten sonra Moğol soyağacığıyla devam etmiştir. Daha sonra Cengiz Han’ın soyundan gelen İlbars Han hükümdarlığında Hive Hanlığı’nın kuruluşunu ve hanlığın son hükümdarı olan Seyyid İsfendiyar Bahadır Han da dahil olmak üzere Hive Hanlığı’nın tüm hükümdarlarının hayatlarını konu edinmiştir. Eserde genel olarak Hive Hanlığı’nın iç ve dış siyasi faaliyetleri, savaşları, iç karışıklıkları, taht mücadeleleri ve tebaanın sosya kültürel yaşamı anlatılmıştır. Aynı zamanda Şecere-i Harezmşâhî, Hive Hanlığı’nın devlet teşkilatı ve askerî yapısı ile ilgili önemli bilgileri içermektedir.
Bu çalışmada Şecere-i Harezmşâhî’de yer alan Türkçe ve Moğolca unvanlar üzerinde durulmuştur. Tespit edilen unvanlar askerî unvanlar ve idari unvanlar olmak üzere iki ana başlık altında değerlendirilmiştir. Çalışmaya konu olan unvanlar ile ilgili belirtilen görüşlere yer verilmiş olup, Şecere-i Harezmşâhî’de yer alan Türkçe unvanlar ile ilgili etimolojik öneriler de çalışmaya dahil edilmiştir.
Keywords
Abstract
Şecere-i Khwarezmshahi was written by Muhammed Yûsuf Beyânî (1840 – 1923) in the 20th century. This work, which is one of the last examples of Chagatai Turkish, was published in the 17th century in the geography of Khwarezm. It has been a very important ruler pedigree and history book in terms of telling the historical events that took place up to the beginning of the century to 20th century in all its details. The historical sequence in Şecere-i Khwarezmshahi dates back to the creation of the Prophet Adam. It began with the stories of the prophets up to Prophet Noah. After giving information about the peoples descended from Noah, he continued with the Mongol genealogy. Later, he discussed the foundation of the Khiva Khanate under the reign of Ilbars Khan, a descendant of Genghis Khan, and the lives of all the rulers of the Khiva Khanate, including Sayyid Isfendiyar Bahadur Khan, the last ruler of the khanate. In general, the work describes the internal and external political activities of the Khiva Khanate, wars, internal upheavals, the struggle for the throne and the socialist life of its subjects. At the same time, Şecere-i Khwarezmshahi contains important information about the state organization and military structure of the Khanate of Khiva. Turkish Mongolian titles in Şecere-i Khwarezmshahi are emphasized in this study. The titles determined were collected under two main headings: military titles and administrative titles. The ideas expressed about the titles that are the subject of the study were included in the study, and etymological suggestions related to the Turkish titles in Şecere-i Khwarezmshahi were also included in the study.
Keywords
- 1. Akar, A. (2013). Türk Dili Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
- 2. Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi, Kesit Yayınları, İstanbul.
- 3. Barutçu Özönder, F.S. (1996). ‘Alı ̇̄ Şı ̇̄ r Nevāyı ̇̄ Muḥākemetü‘l-Luġateyn, TDK Yayınları, Ankara.
- 4. Borovkov, A.K. (1961). Badā’i‘ al-Luġat, Moskva.
- 5. Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford University, Oxford.
- 7. Doerfer, G. (1963-1975). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, Band I-IV, Franz Steiner, Wiesbaden.
- 8. Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation A Functial Approach to the Lexicon Vol. I, Otto Harrassowitz,
- 9. Kaçalin, M.S. (2011). Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar (El-luġātu ‘n-Nevā’iyye ve ‘l-İstişhādātu ‘l- Caġātā’iyye), TDK Yayınları, Ankara.
- 10. Kaman, S. & Karagözlü S. (2020). Nisâb-ı Türkî, Gece Kitaplığı, Ankara.
- 11. Kara, F. (2011). Zebân-ı Türkî (Kelür-nâme), Fenomen Yayıncılık, Erzurum.
- 12. Lessing, F. (1960). Mongolian English Dictionar, University of California Press, Los Angeles.
- 13. Poppe, N. (2019). Moğol Yazı Dilinin Grameri (Çeviren: Günay Karaağaç), TDK Yayınları, Ankara.
- 15. Rahimi, F. (2019). Fethali Kaçar’ın Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara.
- 16. Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Lexic/Societatis Fenno- Ugricae, Helsinki.
- 18. Toparlı, R. & Ilgın, A. (2022). Üss-i Lisân-ı Türkî, TDK Yayınları, Ankara.
- 19. Toparlı, R. & Vural, H. (2004). Kıpçak Türkçesi, Dilek Matbaa, Sivas.
- 20. Turan, F. (2019). Çağatayca Manzum Sözlük (Nisâb-ı Kutbiyye), TDK Yayınları, Ankara.
- 22. Aydın, E. (2011). Yenisey Yazıtlarında Geçen Unvanlar ve Unvan Niteleyicileri, Belleten, 2011-2
- 23. Çevik, G. (2018). Şecere-i Ḫˇārezm-şāhı ̇̄ [200a-300b] (Giriş, Transkripsiyonlu Metin, İnceleme, Dizin – Sözlük, Tıpkıbasım), Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
- 24. Dinç, A. (2018). Şecere-i Ḫˇārezm-şāhı ̇̄ [101a-200b] (Giriş, Transkripsiyonlu Metin, İnceleme, Dizin – Sözlük,
- 25. Karataş, A. (2022). Muhammed Yūsuf Beyānı ̇̄ ’nin Şecere-i Ḫˇārezm-şāhı ̇̄ ’si [400a-509b] (Giriş, Transkripsiyonlu Metin, İnceleme, Dizin – Sözlük, Tıpkıbasım), Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
- 26. Kavallı, S. (2020). Şecere-i Ḫˇārezm-şāhı ̇̄ [300a-400b] (Giriş, Transkripsiyonlu Metin, İnceleme, Dizin – Sözlük, Tıpkıbasım), Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
- 27. Miandoab, N.Z. (2010). Muḥammed bin ‘Abdu’ṣ-Ṣabūr-ı Ḫōyı ̇̄ , Ḫulāṣa-yi Abbāsı ̇̄ , Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- 28. Turan, F. (2018). Eski Türkçeden Orta Türkçeye Askeri Rütbe ve Unvanlar, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt:58, Sayı:1, 2018
- 29. Yeni, E. B. (2018). Beyânî – Şecere-i Harezmşâhî [1b-102a] (Dil İncelemesi – Metin – Dizin – Tıpkıbasım), İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
