Author :
Abstract
Özet Lütfi Paşa'nın doğum yeri ve yılı hakkında kesin bir bilgiye sahip değiliz. Ancak, onun zamanına en yakın olan iki kaynakta ve daha sonraki kaynaklarda Arnavut asıllı olduğu belirtilir. Bununla birlikte Lütfi Paşa'nın, İşkodralı, Avlonyalı, Hersekli olduğuna dair farklı bilgiler de vardır. Paşanın doğum tarihi de tam olarak bilinmemekle beraber; 1508lerde en az yirmi yaşında olması gereken bir saray memuriyetini ifa ettiğine göre, yaklaşık 1488 yılı civarında doğduğu tahmin edilir. Ölüm tarihi ise bir kaynakta 1563 olarak verilirken, diğer bir kaynakta ise Nisan 1564 günü vefat ettiği belirtilir. Lütfi Paşa kendi eserinde, çocukluğunda, İkinci Bayezid zamanında ”Harem-i Hâss” olarak alındığını ve orada uzun yıllar terbiye gördüğünü belirtir. Yavuz Sultan Selim Han tahta çıktığında, önce Çuhadarlık, sonra da elli akçe ücretle müteferrikalık, ile taşrada görevlendirilmiştir. Sonra sırasıyla, Çaşnigir-başılık, Kapucu-başılık, Mîr-âlemlik makamlarında görevlendirilmiştir. Daha sonra Kastamonu sancağına, Karaman Beylerbeyliğine, Anadolu Beylerbeyliğine getirilmiştir. Kanunî Sultan Süleyman zamanında da vezir ve nihayet sadrazam olmuştur. Çok yönlü bir insan olan Lütfi Paşa, çeşitli kademelerdeki idarî görevleri münasebetiyle, kazandığı tecrübelerinin neticesinde, "Asaf-nâme" (Devlet Adamlarına Öğütler) isimli eserini kaleme almıştır. Lütfı Paşa aynı zamanda komutandır. Yine kendi ifadesine göre, birçok savaşlara katılmış, bazılarını da bizzat idare etmiştir (Lütfi Paşa, 1341: 1-3). Lütfi Paşa’nın ağır basan yönü ise devlet adamlığıdır. Lütfi Paşa, devlet adamlığının yanı sıra, tarihçi, âlim ve yazardır. Tarihle ilgili, Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan 961 / 1553 senesine kadar geçen olayları kısa ve sade bir üslupla anlatan "Tevârih-i Âl-i Osman" isimli bir eseri vardır (Atik, 2001:5). "Tevârih-i Âl-i Osman'' ve "Âsaf-nâme'' sinden başka dinî ilimlere ait on dokuz eseri daha vardır. Eserlerinin sekiz tanesi Türkçe, on üçü de Arapçadır. Bu eserlerinden bir tanesi de “Risale-i Sual ve Cevab” (Sual ve Cevaplı İlm-i hal) isimli eserdir. İlm ve hal kelimelerinin birleşmesinden meydana gelen ilm-i hâl “davranış bilgisi” anlamına gelir. Terim olarak “inanç, ibadet, muamelat (günlük yaşayış), ahlâk konuları, zaman zaman büyük peygamberler, Hz. Peygamber’in hayatına dair özlü bilgileri içeren el kitabı” diye tanımlanabilir. Hal, davranış, tutum, tavır anlamına geldiğine göre kısaca, “durum bilgisi” anlamına gelmektedir. Yani günlük olaylar karşısında nasıl tavır alacağımıza dair bilgiler denebilir. İlmihaller, fıkıh edebiyatında ve dini geleneğimizde önemli bir yere sahiptir; çünkü bir Müslümana günlük hayatında lazım olacak pratik bilgileri özlü bir şekilde anlatmışlardır. Biz bu çalışmada Lütfi Paşa'nın “Risale-i Sual ve Cevab” (Sual ve Cevaplı İlm-i hal) isimli eserini ortaya koymaya çalışacağız. Lütfi Paşa’nın bu eseri de diğer iki eseri olan“Tevârih-i Âl-i Osman'” ve “Âsaf-nâme gibi gayet sade bir üslupla, halkın anlayacağı dille yazılmış bir eserdir.
Keywords
Abstract
Abstract We do not have precise information about Lütfi Pasha's birthplace and year. However, it is stated that he is of Arnavud origin in two sources closest to his time and in later sources. However, there are different information regarding that Lütfi Pasha was from Shkodra, from Avlonia and Herzegovina. Pasha's birth date is not known exactly; It is estimated that he was born around 1488s, since he was a palace official who should have been at least twenty years old in 1508. While the date of death is given as 1563 in one source, it is stated that he died on April 1564 in another source. In his own work, Lütfi Pasha states that he was taken "Harem-i Hâss" in his childhood, during the time of Bayezid II, and he was educated there for many years. When Yavuz Sultan Selim Han came to the throne, he was assigned to the provinces first with the Çuhadarship and then as Mutefferrika with a fee of fifty coins. Later, he was assigned in the positions of Çaşnigir-headpiece, Kapucu-başilm, Mîr-âlemlik, respectively. Later he was brought to Kastamonu sanjak, Karaman Beylerbeyliği, Anadolu Beylerbeyliği. He became the vizier and finally the grand vizier during the time of Kanunî Sultan Süleyman. Lütfi Pasha, who was a versatile person, wrote his work titled "Asaf-nama" (Advice to the Statesmen) as a result of the experiences he gained due to his administrative duties at various levels. Lütfi Pasha was also commander. Again, according to his own statement, he participated in many wars and directed some of them personally ((Lütfi Pasha, 1341: 1-3). Lütfi Pasha's predominant aspect is his statesmanship. He has a work titled "Tevârih-i Âl-i Osman" (Atik, 2001: 5), which tells about history, the events that passed from the establishment of the Ottoman Empire to the year 961/1553 in a short and plain style. There are nineteen more works belonging to religious sciences besides Osman '' and `` saf-nama. '' Eight of his works are in Turkish and 13 are in Arabic. One of these works is "Risale-i Sual ve Cevab" (Sual and Answered İlm-i Hal). The ilm-i hal, which is the combination of the words ilm and hal, means "behavioral knowledge". It can be defined as the term "handbook that contains concise information about belief, worship, muâmelât (daily life), moral issues, sometimes great prophets, the life of the Prophet H.z". Since state means behavior, attitude, attitude, it briefly means "state knowledge". In other words, it can be said that information about how to take an attitude in the face of daily events. The Catechism has an important place in fiqh literature and our religious tradition because they have succinctly explained the practical knowledge that a Muslim will need in his daily life. In this study, we will try to reveal Lütfi Pasha's work titled "Risale-i Sual ve Cevab" (Question and Answer catechism). This work of Lütfi Pasha is also written in a very simple style, such as the other two works "Tevârih-i Âl-i Osman" and "Asaf-nama", in a language that the public will understand.
Keywords
- Arıbalı, İsmet, (1978), Halasu'l-Ümme fi Marifeti'l-Eimme, Ankara, , Basılmamış Mezuniyet Tezi,
- Arıbalı, İsmet, (1978), Halasu'l-Ümme fi Marifeti'l-Eimme, Ankara, , Basılmamış Mezuniyet Tezi, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Ktb. No:20065.
- Atik, Kayhan, (1995), “Lütfi Paşa’nın Risâle-i Sual ve Cevab İsimli Eseri”, Erciyes Dergisi, Kayseri, Ekim, sayı 214, s. 6-9.
- Atik, Kayhan, (2001), Lütfi Paşa ve Tevarih-i Âl-i Osman, Ankara.
- Bağdatlı İsmail Paşa, (1955), Hadiyyetü'l-’Arifîn Esmâü’l - Müellifin Âsârü'l - Musannifin İstanbul, I-II.
- Balic, İsmail, (1992), Das Un bekannte, Bosnıen, Europas Brück zur İslamıschen welt Von Smail Balı'c, Böhlau Verlag Köln We ımar Wien, 234.
- Gökbilgin, M. Tayyib, (1970), Lülfi Paşa, İ.A, İstanbul, VII.
- İbrahim Peçevi, (1283),Tarih-i Peçevî, İstanbul, I.Kahraman, Abdullah, (2014), Cumhuriyet Dönemi İlmihalleri: Fıkıh ve Toplumsal İhtiyaçBakımından Bir Değerlendirme, TALİD, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 12, Sayı 24, 147-172.
- Kâtip Çelebi, (Hacı Halife), Mustafa b. Abdullah, (1971), Keşfu'z-Zünun 'an Esâmi'l-Kütübi ve'l- Fünun, İstanbul, II, 1314.
- Kelpetin Arpaguş, Hatice, (2000), İlmihal, TDVİA, İstanbul, C. 22.
- Köksal, Asım Cüneyd, (2017),Bir İslâm Âlimi Olarak Lutfi Paşa, Osmanlı Araştırmaları, L.Lutfi Paşa, Risâle-i Firak-ı Dâlle, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 2195, vr. 110-123.
- Lütfi Paşa, (1982), Âsaf-nâme, Hazırlayan: Ahmet Uğur, Ankara.
- Memduhoğlu, Adnan, (2016), İlmihâl Edebiyatının Tarihi Serencâmı, EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 20 Sayı: 66 (Bahar).
- Okumuş, Ejder, (2007), Türk-İslam Düşünce Tarihinde Erzurum Sempozyumu Ilmihal Sosyolojisi: Bir Giriş Denemesi -Ömer Nasuhi Bilmen Örneği- Bildiriler, C.1, Erzurum.
- Osman-zâde Tâib, Ahmet, (1969), Hadikatü'l-Vüzera, D. Robischon. Freiburg. Sehi (Edirneli), (1325), Tezkire-i Sehî, İstanbul.
- Uğur, Ahmet, (1981), Lütfi Paşa'nın Halasu'l-Ümme fi Marifeti'l-Eimme, Atatürk Üniversitesi İslamiİlimler Fakültesi'nin tertiplediği 28-30 Mayıs tarihleri arasında Erzurum'da yapılan Hicret Kongresinde tebliğ olarak sunulmuştur.
- Yıldırım, Adem, (2019), Kuruluştan Tanzimat’a Osmanlıca İlmihaller, Kalemname, 4 / 7, (Temmuz).
