Author:
Abstract
Дүние жүзіне ең көп тараған мәдени дакылдың бірі күріш дақылы. Күріш — өте құнды дақыл болып дүние жүзінің 110-ға жуық елінде 150 млн. га жерге егіліп, оның 90%-ы Азияда, 4%-ы Америкада, 2%-ы, Африкада, 4%-ы басқа кұрлықтарда өсіріледі. Күріш (лат. Oryza) – астық тұқымдасына жататын бір немесе көп жылдық өсімдік. Күріш қолдан б.з.б. 2000 – 3000 жылдары егіле бастаған. Ал Орта Азияда ертеде Күріш өсірілгендігі жөнінде алғашқы жазба деректер Страбон, Геродот еңбектерінде бар. Б.з.б. 1 ғасырда қалыптасқан Қытайдан басталатын атақты «Жібек жолы» Қазақстандағы Сырдарияның жағасындағы ірі мәдениет және сауда орталығы – Отырар қаласына келіп тірелетін. Ол кезде Отырар қаласы маңындағы халық егіншілікпен, мал шаруашылығымен айналысқаны белгілі. Бұл деректер Күріштің Сыр бойына өте ертеде келгеніне дәлел бола алады. Қазақстанда аса маңызды азық-түліктік дақыл – екпе Күріш (satіva) – Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Алматы облыстарындағы Сырдария, Іле және Қаратал өзендерінің аңғарында егіледі.Күріш егіс көлемі жөнінен бидайдан кейін екінші, ал өнімділігі бойынша бірінші орын алады. Кебегі мал азығына пайдаланылса, ақұсағынан спирт, крахмал алынып, парфюмерияда қолданылады. Сабанынан жоғары сортты қағаз, картон, жіп, қап, қалпақ, төсеніштер мен тағы басқа да тұрмысқа қажетті заттар жасалынады. Сонымен қатар тұзданып, батпақтанған жерлерді жақсартып, ауыл шаруашылық пайдаланымға енгізуде күріштің агромелиоратиптік маңызы зор. Қазақстанда күріш Қызылорда, Алматы және Оңтүстік Қазақстан облыстарында өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдары 130 мың га көлемге дейін егіліп, одан 519 мың тоннаға дейін жалпы өнім алынды. Барлық күріш өсірілетін аймақтарда оның, өнімін айтарлықтай төмендететін күріш зиянкестері, аурулары және арамшөптер болып табылады. Әлемдік деңгейде күріш өнімі зиянкестерден 14%-ға төмендесе, Қызылорда облысында зиянкестер мен аурулардың әсерінен бұл көрсеткіш 1970-1985жылдары, 8- 10%-га, ал соңғы жылдары 16-18%-ға дейін көбейді. Қазақстан Республикасының Қызылорда облысы күріш өсірілетін ең перспективалы аймаққа жатады. Бұл аймақта күріш егуге жарамды жер ресурстары, қолайлы климат жағдайы, кажетті су қоры жеткілікті болғандықтан 2006 жылы егіс көлемі 70 мың гектардан артты. Алайда күріш ауыспалы егістігіндегі күріш, бидай, жоңышқа, т.б. дақылдардың өнімі зиянкестер мен аурулар және арамшөптердің әсерінен төмендеуде. Бұл мақалада тұздың өсімдіктердің өсуіне тигізетін әсері мен биологиялық ерекшеліктері көрсетілген.
Keywords
Abstract
One of the most common cultural heritages in the world is rice cultivation. The rice is very valuable crops, which is cultivated in about 150 million hectare in 110 countries around the world, among them 90% are cultivated in Asia, 4% in America, 2% in Africa, and 4% in other islands. Rice (Latin: Oryza) is a single or perennial plant that belongs to the seed. Rice strated growing by people in the years 2000-3000b.c. In Central Asia, the earliest records of early rice cultivation are found in Strabo and Herodotus. The famous “The Silk Road”, originally started from China in the 1st century, came to the largest cultural and trade center in Syrdarya - Otyrar in Kazakhstan. At that time people near the village of Otyrar were engaged in agriculture and livestock farming. These data indicate that the rice has been picked up very early in the past. The most important food crops in Kazakhstan is rice (satіva) was cultivated in the valleys of Syrdarya, Ili and Karatal rivers in Kyzylorda, South Kazakhstan and Almaty regions. Rice is the second largest crop after wheat and the first by crop. If it is used for feed, it is used in perfumery, alcohol, starch and perfume. Paper, cardboard, yarn, bag, cap, mattresses and other items of the highest quality are made of straw. At the same time, rice has an agro-meliorative value for salinization, improvement of wetlands and introduction to agriculture. Rice growth in Kazakhstan, especially Kyzylorda, Almaty and South Kazakhstan regions increased to 130,000 hectares in the 1990s, total production was 519,000 tons in the growth of rice the pests, diseases and weeds significantly reduce its productivity. At the world level, the rice harvest decreased by 14% from pests, and in Kyzylorda region this indicator increased from 8 to 10% in 1970-1985, and in recent years - to 16-18%. Kyzylorda region of the Republic of Kazakhstan is the most promising rice growing region. In 2006, the sown area was more than 70,000 hectares, which was explained by the rice potential of sowing, favorable climatic conditions, and sufficient water resources. However the growth of rice, wheat, clover and other agricultural crops decreases under the influence of pests, diseases and weeds. This article discusses the effect of salt on plant growth and biological characteristics