TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE {OL-} EYLEMİNİN {İ-} EYLEMİYLE İŞLEVSEL EŞDEĞERLİĞİNE KANIT SUNAN YANTÜMCELEŞTİRME SÜRECİNİN KIRGIZ TÜRKÇESİYLE KARŞILAŞTIRILMASI
Author:
Abstract
Alanyazına bakıldığında {i-}, {ol-}, {bulun-}, {-DIr} gibi dilbilgisel birimlerin çeşitli kullanımlarda “ekeylem” kavramı altında benzer bir işlevi yerine getirdiği söylenmektedir. Bu çalışma, {i-} ve özellikle yantümceleştirme sürecinde onun yerine kullanılabilen {ol-} eylemi odağında gerçekleştirilmiştir. Eski Anadolu Türkçesinden başlayarak bir süreç dahilinde ses tözünü yitirdiğini gözlemlediğimiz {i-} ekeylemi günümüz Türkiye Türkçesi kullanımlarında ses olarak nadir gözlemlenebilen eylemlerden biri olmuştur. {İ-} eyleminin bulunduğu temel tümceler yantümceleştirildiğinde {ol-} yardımcı eylemine işlevini aktardığını, bir anlamda {ol-} eylemine dönüştüğü gözlenmektedir. Bu da, “Tarihsel süreç içerisinde tözünü yitirme ve belki aşamalı olarak yok olma sürecine giren {i-} ekeyleminin boşta bıraktığı görevleri {ol-} eylemi mi yerine getiriyor?” sorusunu akla getirmektedir. Bu çalışmada, bu soruya yanıt ararken bulguların kapsamlı olabilmesi adına {i-} eyleminin farklı zaman, kip veya görünüş çekimlerinin yantümceleştirilme sürecinde {ol-} eylemi ile yansımasının nasıl gerçekleştiği üzerinde de durulmuştur. Öte yandan Türkiye Türkçesinde ortaya çıkan bulgular Kırgız Türkçesiyle karşılaştırılarak Türk dillerinde yüklemleştiren ve bileşik ulam oluşturan yardımcı eylemlerin yan tümceleştirme süreçlerinde benzer görünümler sergileyip sergilemediği gözlenmek istenmiştir. İleri çalışmalar için başlangıç çalışması olarak değerlendirilebilecek bu makalede ortaya çıkan bulgularla, diğer Türk dillerini de karşılaştırmalı olarak içine alabilecek bir zemin oluşturma amacı güdülmüştür.
Keywords
Abstract
In the literature, it is said that grammatical units such as {i-}, {ol-}, {bulun-}, {-DIr} fulfill a similar function under the concept of "substantive verb" in various uses. This study is carried out considering the verbs of {i-} as well as {ol-}, which can especially be used instead of it in the process of creating a clause. The substantive verb of {i-}, which has been observed in the Old Anatolian Turkish since early times, seems to be become used rarely as a voice in modern Turkish. When a main sentence including the verb of {i-} is transformed into a subordinate clause, it is observed that it transfers its function to the verb of {ol-}, in other verbs, it turns into the verb of {ol-} in a sense. This reminds the question whether {ol-} fills the opening left by the disappearance of {i-}, which is in the process of losing its substance or probably disappearing gradually in its historical process. While searching for an answer to this question, for the findings to be comprehensive, this study also focuses on how {ol-} is used with different tenses, modes or aspects as a reflection of {i-} in the process of transforming into subordinate clauses. On the other hand, the findings currently seen in modern Turkish has been compared with Kyrgyz, and examined whether similar uses can be observed while transforming a main clause into a subordinate one. With the findings reached in this preliminary study, it is aimed to create a basis for further studies, by means of which other Turkic languages can be compared and studied.