Author:
Abstract
Evrensel bir niteliğe sahip olan ağaç kültü, geçmişten günümüze tüm din ve mitolojilerin önemli konularından birini teşkil etmektedir. Özellikle kozmik ağaç motifi hemen bütün dinlerde saygı görmüş doğum, ölüm ve yeniden dirilmenin bir sembolü olarak görülmüştür. Ağaçlar, bazen dalları altında oturan ve onu mesken tutanların aydınlanmasını sağlarken bazen de ona zarar verenleri çeşitli yöntemlerle cezalandıran bir nesne olmuştur. Onun estetik değeri, meyvesi, baharda açan çiçekleri gibi özellikleri profan anlayışta olan insanları dahi hayran bırakmaktadır. Yahudilik ve Hristiyanlıkta olmasa da İslam’da ağaç, diğer canlılar gibi Tanrı’nın adını zikreden olarak görülmüş özellikle Hadis metinlerinde bunun örneklerine sıklıkla yer verilmiştir. Türklerde ağaç kültü ise Yer-su inanışları ile doğrudan alakalı görülmektedir. Orhun abideleri ve diğer kitabelerde de geçtiği üzere Türkler, ıduk yersublara inanmakta ve onları birer bağımsız ruh olarak düşünmektedirler. Konu edilen yer-su ruhları iye ve idi (sahip) anlamına gelen kelimelerle de anılmaktadır. Bu çerçevede hemen her yerin bir iyesi ve sahibinin olduğu kabul edilmekte ve yer-su kültünü ilgilendiren hususlarda bir iş yapılmadan önce o yerin sahibi veya iyesinden izin alınması gerektiğine inanılmaktadır. Bu izin bir kanlı kurban kesmek ya da ağaç dallarına bir çaput bağlamakla sağlanabilmektedir. Bu çerçeveden bakıldığında, Anadolu coğrafyasında bir kısım ağaçların secde ettiği mitinin İslam yanında Türklerin İslam öncesi yer-su inanışlarıyla doğrudan alakaları bulunmaktadır.
Keywords
Abstract
The cult of tree, which has a universal quality, constitutes one of the important subjects of all religions and mythologies from past to present. In particular, the cosmic tree motif, motif has been seen as a symbol of birth, death, and resurrection, which is respected in almost all religions. While the trees sometimes provide the enlightenment of those sitting under their branches and dwelling in it, sometimes they have been an object that punishes those who harm it in various ways. Its aesthetic value, its fruit, and its features such as flowers blooming in spring fascinate even people with a profane understanding. Although not in Judaism and Christianity, in Islam, trees are seen as mentioning the name of God, like other living things, and examples of this are often included in the texts of Hadith. The tree cult in Turks is assumed to be directly related to Earth-Water (Yer-Su) beliefs. As mentioned in Orkhon monuments and other inscriptions, Turks believed in sacred earth-waters (iduk yersubs) and consider them as independent spirits. The subject earth-water spirits are also referred to with the words iye (possessor) and idi (owner). In this context, it was accepted that almost every place had an owner or possessor, and it was believed that permission should be obtained from the owner or possessor of that place before any work is done on issues related to the cult of earth-water. This permission could be obtained by sacrificing a blood sacrifice or tying a rag to tree branches. From this perspective, the myth that some trees in Anatolian geography prostrate seems to have direct relations with the pre-Islamic earth-water beliefs of the Turks besides their Islamic beliefs.