Author :
Abstract
Allah’ın kelamı Kur’ân-ı Kerim indiği günden itibaren inananlarının hayatını şekillendiren ana unsur olmuştur. İslam fetihlerinin Arap dışındaki toplumlara ulaşmasıyla Arap diliyle inen ilahî mesajların Arap olmayanlar tarafından anlaşılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu ihtiyacın bir neticesi olarak Kur’ân âyetleri farklı dillere tercüme edilmiştir. Kürtler, İslam fetihleriyle çok erken bir tarihte tanışıp Müslüman olmuş İslam ümmetinin önemli bir parçasıdır. Diğer milletler gibi Kürtler de Kur’ân-ı Kerim’i anlamak için Kur’ân âyetlerini kendi dillerine tercüme ederek Kürtçe tefsir ve meâller yazmışlar. Bu çalışmalar, 20. yüzyılının başlarında Kuzey Irak’ta başlayıp Kürtler’in yaşadığı diğer coğrafyalarda devam etmiştir. Türkiye’de yapılan Kürtçe meâl çalışmaları Kuzey Irak ve İran’daki çalışmalara göre henüz çok yenidir. Zira ülkemizdeki ilk Kürtçe meâl çalışması,1994 senesinde basılmıştır. O tarihten şimdiye kadar ülkemizde on dört tane Kürtçe meâl çalışması hazırlanmıştır. Bunlardan iki tanesi henüz basılamamışken geriye kalan bütün çalışmalar yayımlanmıştır. Türkiye’de yapılan bu çalışmalardan biri hariç hepsi Kürtçenin Kurmancî lehçesiyle hazırlanmıştır. Ülkemizdeki bu meâl çalışmaları üzerine şimdiye kadar bir yüksek lisans tezi ve birkaç mekala yayımlanmıştır. Yazı alfabesi olarak çoğunluğu Latin alfabesiyle basılmış olsa da bir kısmı Arap alfabesi ile yazılmıştır. Her iki alfabeyi birlikte kullanan çalışmalar da mevcuttur.
Keywords
Abstract
The Quran, The Word of God, has been the main cause that forms the lives of the believers since it has been revealed. As soon as İslamic conquests reached to the societies beyond the Arabic ones, The Holy Message was needed to be understood in different languages. As a result of this need, the Quran verses were translated into the other languages. Kurds who had been involved into the Islamic conquests since early stages had become muslims and a very important part of Islamic ummah. Like other peoples did, Kurds made pure translations of the Quran verses and wrote interpretations of the Quran in order to comprehend it. These studies had been started at the beginning of the twentieth century in Northern Iraq and had continued through other geographies inhabited by Kurds. In Turkey, the studies of Kurdish translations and interpretations of Quran is very new according to the ones in Northern Iraq and Iran. The first study of Kurdish translation of Quran had been revealed in 1994. In our counrty fourteen Kurdish Quran translations has been done until now. Unfortunately two of them couldn’t be printed, but the other studies left have been revealed. Studies hold in Turkey have been prepared by the Kurmançi dialect of Kurdish. In our country, upon these translation studies, one master degree thesis and a few of essays have been revealed by this time. Even though mostly printed in Latin alphabet, some of them written in arabic alphabet. But there are researches which use the both alphabets
Keywords
- AMEDİ F. (2014). Qur’ana Kerîm û Meala wê ya Kurdî, Ensar Neşriyat Yay., Diyarbakır.
- AMEDİ F. (2014). Qur’ana Kerîm û Meala wê ya Kurdî, Ensar Neşriyat Yay., Diyarbakır.AZAD, (1992-1993). “Çend ayetin ji Qur’an a Mecîd”, Nûbihar Dergisi, cilt:1, sayı: 1-7.BAYKAL A. (2017). Sîwana Qur’anê Meala Qur’ana Piroz, Nûbihar Yay., İstanbul. BEDİRXAN K. (1971). Ji Tefsîra Quranê, Paris Kürt Ensititüsü Yay., Paris.
- ……….., (1941) “Tefsîra Quranê” Hawar Kovara Kurdî (Hawar Kürtçe Dergi), Amadekar/Haz., F. Cewerî (Weşanê Nûdem/Nûdem Yayınları, Stockholm 1998), c:2 sayı:27, Nisan, ss. 685-686
- ………., (1943-1946) “Tefsîra Quranê”, Roja Nû/Yeni Gün (Kürtçe-Fransızca Gazete), sayılar:57.59, 61, 63, 64, 66, 68, 69, 70,71,72, Beyrut.
- BOLELİ N.; Beki N.; Bingöl A. & Muhammed H. F. (2009). Kur’ân-ı Kerim Türkçe–Kürtçe Meal-i İcmali (Kısa ve Öz Anlatım), Tenvir Yay., İstanbul.
- CUWAMÊR M. (2003). “Ji Destpêkê Heya bi Îro Tefsîr û Mealên Kurdî/Başlangıçtan bugüne Kürtçe Kur’an Tefsir ve Meâllerin Gelişim Tarihi”, Nûbihar Dergisi, 8(90):48-62.
- ÇELİK H. (2018). “Soskunlu Molla Mehmet Salih Ve Tefsiri”, Hakkâri Üniversitesi, 1. UluslarasıZap Havzası Uleması Sepmozyumu, Edt. Yaşar K.; Murat A.; Emin Y., Hakkari Ünüversitesi Yay., 1(27-29):715-720.
- DEMİRDAĞ, M. (2003). Meala Fîrûz Şerha Qur’ana Pîroz, Nûbihar Yay., İstanbul.DURGUN B. (Feqi Çolig), (2014). Tefsîrê Qur’onê Kerîm Zazakî, Astun Yay., İstanbul.
- GÜNDÜZ, H.; Yıldırım S. & Seyhan M. (2015). Meala Qur’ana Pîroz an Kurdî/Qur’ana Pîroz û Mealawê ya Kurdî, DİB. Yay., Ankara.
- FARQİNİ, Z. (2013). Türkçe-Kürtçe Sözlük, İstanbul Kürt Enstitüsü Yay., İstanbul. HAKKARÎ, Mela M. (2011). Ronahiya Qur’ana Pîroz, Ravza Yay., İstanbul.
- KESKİN, Muhammed Ş. (1995). Tefsîra Şîrîn bi Ezmanê Kurdî, Yayına Haz., Zeynülabidin Çiçek, Diyarbakır Söz Kitapevi, Diyarbakır.
- KALEWICAN, (1998). “Seydayê hêja Molla Evdirehmanê Liceyî Beydabayê Kurdan bû”, War Araştırma-İnceleme Dergisi, İstanbul, c:4, ss. 83-87.
- MUHAMMED Ahmed Kasım A. (2016). Cuhudu’l-Ulemâi’l-Kurdi Fi’t-Tefsîri fi’l-Asri’l-Hadis, Daru’l-Facr Yay., Kuzey Irak-Erbil.
- UZUN, M. (2011). Kürt Edebiyatı Antolojisi, Çev: Metin Aksoy, İthaki Yay., İstanbul.
- UÇAMAN, A. (1998). “Ji pozê qelema Molla Evdirehman jiyana wî”, War Araştırma-İnceleme Dergisi, İstanbul.
- SAĞNİÇ, Feqî H. (2002). Dîroka Wêjeya Kurdî/Kürt Edebiyat Tarihi, Weşanên Enstîtuya Kurdî Ya Stenbolê/İstanbul Kürt Enstitü Yay., İstanbul.
- TURĞAY, N. (2012). “Abdurrahman Uçaman ve İlmi Kişiliği”, Dünden Bugüne Lice Sempozyumu, Mardin Artuklu Üniversitesi Yay., Mardin.
- ÖZDAŞ, H. (2015). “Kur’ân’ın Kürtçe Çevirilerinde Karşılaşılan Problemler “Meala Fîrûz ŞerhaQur’ana Pîroz’ Örneği”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
- ………………. (2016). “Kürtçe Meâl-Tefsir Gelişim Süreci (Kurmancî Örneği)” e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, c:8, ss: 340-357.
- PENCÎNARÎ Mela M. (2003). “Derbarê Meala Qur’ana Pîroz de”, Nûbihar Dergisi, c:8, Sayı:90, ss. 31-38.
- VARLI, A. (1994) Quran a Piroz û Arşa wêya Bilind, (Yayınevi Yok), İstanbul.
- YAVAŞ M. (2019). “Kurmanci Kürtçesinde Ergatif (Özegeçişlilik) Nûra Qelban Tefsiri Örneği”, (Yüksek Lisans Tezi), Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
- YILMAZ, M. (2013). Tefsira Mahmud/Wergera Qur’ana Piroz bı Zimanê Kurdî, Berdan Matbaacılık, İstanbul.
- YILDIZ R. (2019). “Mehdi Licevî ve Beyanu’l-Kur’ân Adlı Tefsirindeki Metodu”, (Yüksek Lisans Tezi) Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- ZEKİ BEG M. (1936). Hülâsetu Tarihu’l-Kûrdi ve’l-Kûrdistân, Trcm. Muhammed Ali Avni, Kahire. https://www.risalehaber.com/diyanetten-acilim-kurtce-kuran-meali-54650h.htm (10.11.2018).
- http://www.islamvehayat.com/m/kurtce-meallerin-sayisi-artiyor_d1699.html (11.11.2018). http://www.biyografya.com/biyografi/10317 (21.03.2019).
- http://fikriamedi.blogspot.com/ (13.03.2019).
