Author :
Abstract
Bu makalede amaç, sultânu’ş-şuarâ olan Bâkî’nin, Dîvânı’ndan hareketle ayna ile ilgili kullanımlarının tespit edilmesidir. Şiirlerinde ustaca gizlenmiş manalar, keskin bir zekâ, iç içe geçmiş katmanlı anlamlarla ifade edilen çok sayıda metafor bulunmaktadır. Bu metaforların tespiti hem Bâkî’nin mana dünyasını anlamaya hem de edebiyatta 16. yüzyıl düşünce yapısının ve üslûbunun anlaşılmasına katkı sağlayacaktır. Metaforların tespiti şüphesiz klasik şiirin izahında çok önemlidir. Bâkî’nin en büyük özelliklerinden biri kelimelerle sihirbaz gibi oynamasıdır. Bir kelime ile birden fazla mana kastedebilmektedir. Yine tek kelime ile birden fazla hayal dünyasına da daldırabilmektedir. Bu durum şiirleri okuyan herkeste farklı hisler uyandırmakta ve her okura farklı bir eser okuyor izlenimi vermektedir. Bunun sebebi ise çok katmanlı hayal dünyasını metaforlarla ifade etmiş olmasından kaynaklanmaktadır. Bu metaforlar arasında ise sevgili ile ilişkili olan ayna metaforu önplana çıkmaktadır. Bu çalışma ile Bâkî’nin ayna metaforunu nasıl kullandığı tespit edilerek, hayal dünyası ve düşünce sistematiği hakkında çıkarımlar yapılmıştır. Metaforların tespitinde Sabahattin Küçük’ün hazırlayıp Türk Dil Kurumu tarafından basılan (1994) nüshası esas alınmıştır.
Keywords
Abstract
The purpose of this study is to identify Baki's usages (considered as the pioneer of poets) regarding the mirror with reference to his Divan. In his poems, many metaphors are expressed through skilfully hidden and sophisticated meanings and a sharp mind. The identification of these metaphors will contribute both to understanding his interpretation world and grasping the 16th-century mentality and style in the literature. This is also undoubtedly very crucial in explaining classical poetry. One of the greatest features of Baki is that he plays with words like a magician. He can mean more than one meaning with a word. He can also lead you to live in a dream world through a word. It gives different feelings to everyone who reads poems and gives each reader the impression of reading a different work. The reason for this is that it expresses the multi-layered dream world with metaphors. Among these metaphors, the mirror metaphor associated with the darling comes to the fore. With this study, it was determined how Baki used the mirror metaphor and made inferences about his imagination and thought systematics. In the identification of metaphors, the copy of Sabahattin Küçük prepared and printed (1994) by the Turkish Language Association was taken as a basis.
Keywords
- Aksan, D. (1995). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Ankara: Engin Yayınevi.
- Aksan, D. (1995). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Ankara: Engin Yayınevi.
- Albayrak, N. (1993). “Cem”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 7, s. 279-280, İstanbul 1993.
- Avcı, İ. (2014). Divan Şiirinde İskender-i Zülkarneyn. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(29), 47-69.
- Ayverdi, İ. (2010). Asırlar Boyu Tarihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük (I-III), İstanbul: Kubbealtı Lugati.
- Bağcı, S. (1998). “Gerçeğin Suretinin Saklandığı Yer: Ayna”, Sultanların Aynaları, İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi, s. 22-23.
- Cebeci, O. (2019). Metafor ve şiir Dilinin Yapısal Özellikleri, İstanbul: İthaki Yayınları. Cebecioğlu, E. (2014). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Ankara: OTTO Yayınları.
- Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlüğü (1-5), İstanbul: Ötüken Yayınları.
- Çalışkan, A. (2004). Dîvân Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler: Bâkî’de Tasannu‘, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi IV (2004), Sayı: 2.
- Çatıkkaş, M. A. (2009). Şiirimizin Beyitler ve Mısralar Sözlüğü, İstanbul: Sütun Yayınları.Çavuşoğlu, M. (2003). Divanlar Arasında. İstanbul: Kitabevi Yayınları. Çetindağ, Y. (2011). Ayna Kitabı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- Darıcı, Z. (2014). Feridüddin-i Attar’ın Mantıku’t-Tayr İsimli Eserinde Metaforik Üslup, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2014, s. 18.
- Durukan, Ş. (2018). Şiirin Aynası Aynanın Hafızası, Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Dergisi, Bahar 2018, C. 19, S. 41.
- Eke, N. U. (2017). Klâsik Türk Edebiyatında Metaforik üslûp, Ankara: Akçağ yayınları.
- Güler, Z. (2004). “Şeyh Galip Divanında Ayna Sembolü”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. XIV. Sayı: 1, Elazığ 2004. s. 103-121.
- Kanar, M. (2011). Farsça- Türkçe Sözlük, İstanbul: Say Yayınları.
- Karagözlü, V. (2019). Söze Vurulan Mühür: Bâkî’nin Hâtem Kasidesi’nde Anlam Boyutları, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, İstanbul 2019, 449-488.
- Karatosun, M. O. (2016). Kehanet Türleri ve Kadim Kültürlerdeki Uygulamaları, ÇÜİFD, 2016, C. 16, S. 2, ss. 277-308.
- Küçük, S. (1994). Bâkî Dîvânı, Ankara: TDK Yayınları.
- Lakoff, G- Johnson, M. (2015). Metaforlar Hayat, Anlam ve Dil, çev. Gökhan Yavuz Demir, İstanbul: İthaki Yayınları.
- Martı, H. (2009). “Mümin Müminin Aynası Rivayeti Üzerine Bir İnceleme”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Konya Bahar 2009, Sayı: 27, s. 39-63.
- Onay, A. H. (2004). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, haz: Cemal Kurnaz, İstanbul: MEB Yay., 2. bs., s. 122.
- ………….., (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, 1. Baskı, İstanbul: Dağarcık Yayınlar.
- Ögke, A. (2007). Mevlânâ’nın Mesnevîsinde “Har (Eşek)” Metaforu, Tasavvufi İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi,18, (2007). s.19-20.
- Öztürk, F. (2007). Bakî Divanı Sözlüğü [Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük], Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi.
- Pakalın, M. Z. (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: MEB Yayınları, C. I., s. 124.
- Pala, İ. (1991). “Âyîne-i İskender”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 4, s. 252, İstanbul 1991.
- ………, (2004). “Mazmun”, Ansilkopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları, 24. bs. Sinemoğlu, N. (1991). “Ayna”, DİA, C. IV, İstanbul, s. 259-260.
- Sucu, N. (2010). “Mesnevî’nin Bir Beyti Işığında Gönül Aynası ve Mevlânâ’nın Gönüle Bakışı”, Sufi Araştırmaları Dergisi, C. I. Sayı: 2, Yaz 2010, s. 73-86.
- Şahin, E. (2011). Bâkî Divanı’na Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Hayatı, İstanbul ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
- Şentürk, A. A. (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu, İstanbul: OSEDAM, C. I.
- Uluç, T. (2011). İbn-i Arabî’de Ayna Sembolizmi, İstanbul: İnsan Yayınları.Uludağ, S. (1996). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, 2. Baskı, Ankara: Kurgu Kültür Merkezi Yayınları. Yıldırım, N. (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Yıldızlar, M. (2018). 16. Yüzyıl Aşk Mesnevîlerinde Ayna, Necmettin Erbakan Üniversitesi, SosyalBilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Türk İslam Edebiyatı Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya 2018.
