TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE {OL-} EYLEMİNİN {İ-} EYLEMİYLE İŞLEVSEL EŞDEĞERLİĞİNE KANIT SUNAN YANTÜMCELEŞTİRME SÜRECİNİN KIRGIZ TÜRKÇESİYLE KARŞILAŞTIRILMASI
Author :
Abstract
Alanyazına bakıldığında {i-}, {ol-}, {bulun-}, {-DIr} gibi dilbilgisel birimlerin çeşitli kullanımlarda “ekeylem” kavramı altında benzer bir işlevi yerine getirdiği söylenmektedir. Bu çalışma, {i-} ve özellikle yantümceleştirme sürecinde onun yerine kullanılabilen {ol-} eylemi odağında gerçekleştirilmiştir. Eski Anadolu Türkçesinden başlayarak bir süreç dahilinde ses tözünü yitirdiğini gözlemlediğimiz {i-} ekeylemi günümüz Türkiye Türkçesi kullanımlarında ses olarak nadir gözlemlenebilen eylemlerden biri olmuştur. {İ-} eyleminin bulunduğu temel tümceler yantümceleştirildiğinde {ol-} yardımcı eylemine işlevini aktardığını, bir anlamda {ol-} eylemine dönüştüğü gözlenmektedir. Bu da, “Tarihsel süreç içerisinde tözünü yitirme ve belki aşamalı olarak yok olma sürecine giren {i-} ekeyleminin boşta bıraktığı görevleri {ol-} eylemi mi yerine getiriyor?” sorusunu akla getirmektedir. Bu çalışmada, bu soruya yanıt ararken bulguların kapsamlı olabilmesi adına {i-} eyleminin farklı zaman, kip veya görünüş çekimlerinin yantümceleştirilme sürecinde {ol-} eylemi ile yansımasının nasıl gerçekleştiği üzerinde de durulmuştur. Öte yandan Türkiye Türkçesinde ortaya çıkan bulgular Kırgız Türkçesiyle karşılaştırılarak Türk dillerinde yüklemleştiren ve bileşik ulam oluşturan yardımcı eylemlerin yan tümceleştirme süreçlerinde benzer görünümler sergileyip sergilemediği gözlenmek istenmiştir. İleri çalışmalar için başlangıç çalışması olarak değerlendirilebilecek bu makalede ortaya çıkan bulgularla, diğer Türk dillerini de karşılaştırmalı olarak içine alabilecek bir zemin oluşturma amacı güdülmüştür.
Keywords
Abstract
In the literature, it is said that grammatical units such as {i-}, {ol-}, {bulun-}, {-DIr} fulfill a similar function under the concept of "substantive verb" in various uses. This study is carried out considering the verbs of {i-} as well as {ol-}, which can especially be used instead of it in the process of creating a clause. The substantive verb of {i-}, which has been observed in the Old Anatolian Turkish since early times, seems to be become used rarely as a voice in modern Turkish. When a main sentence including the verb of {i-} is transformed into a subordinate clause, it is observed that it transfers its function to the verb of {ol-}, in other verbs, it turns into the verb of {ol-} in a sense. This reminds the question whether {ol-} fills the opening left by the disappearance of {i-}, which is in the process of losing its substance or probably disappearing gradually in its historical process. While searching for an answer to this question, for the findings to be comprehensive, this study also focuses on how {ol-} is used with different tenses, modes or aspects as a reflection of {i-} in the process of transforming into subordinate clauses. On the other hand, the findings currently seen in modern Turkish has been compared with Kyrgyz, and examined whether similar uses can be observed while transforming a main clause into a subordinate one. With the findings reached in this preliminary study, it is aimed to create a basis for further studies, by means of which other Turkic languages can be compared and studied.
Keywords
- Akdemir, Y. ve Kaya, İ. H. (2019). Eski Anadolu Türkçesinde Birleşik Fiiller Üzerine. Uluslararası
- Akdemir, Y. ve Kaya, İ. H. (2019). Eski Anadolu Türkçesinde Birleşik Fiiller Üzerine. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi [SHS Journal], Sayı 6, s. 1434-1456.
- Aksan, M. ve Aksan, Y. (2006). Adtabanlı Eylemler ve Kılınış Özellikleri. Dil Dergisi, Sayı 139, s. 7-27.
- Aksu, R. (2019). Ol- Fiilinin Eski Anadolu Türkçesi Metinlerindeki Bildirme işlevi Üzerine. XI.Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, 16-18 Ekim 2019, Samsun, s. 1868- 1874.
- Alibekiroğlu, S. (2015). Ol- Fiilinin Türkiye Türkçesi Standart Dilindeki Kullanımları. Gaziantep University Journal of Social Sciences, Sayı 14/1, s. 193-206.
- Arı, G. (2014). Dil Bilgisi ve Sözcük Öğretiminde Alt Eylemler. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt/Volume 11, s. 191-201.
- Aslan, S. (2012). Türkiye Türkçesinde Ol- Yardımcı Fiili Yapıların Görünüş-Zaman Bildirimindeki işlevleri. Bilig, Sayı 63 / Güz, s. 11-30.
- Atay, A. (2018). Tarihi Türk Şivelerinde Bol- > Ol- Fiilinin İktidar ve İmkan Bildirmesi Üzerine. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Sayı 6, s.608-631.
- Baydar, T. (2013). İsim + Yardımcı Fiil Şeklinde Oluşan Birleşik Fiiller Üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], Sayı 49, s. 55-66.
- Coşar, A. M. (2008). Trabzon Ağızlarında Ekeylemin Kullanılışı. International Periodical For TheLanguages, Literature and History of Turkish or Turkic [Turkish Studies], Sayı 3/3 Bahar 2008, s. 176-188.
- Жумакунова, Гүлзура (2005). Түркчө–Кыргызча Сөздүк, Кыргыз-Түрк «Манас» Университетинин Басылмалары 74, Сөздүк Сериясы: 2, бет: 916, Бишкек.
- Doğan, A. T. (2017). Türkiye Türkçesinde Yardımcı Fiiller Üzerine Değerlendirmeler. International Journal of Language Academy, Sayı 5/7, s. 192-221.
- Ekşioğlu, S. (2018). Firdevsî-İ Rumî’nin Süleyman-Nâme’sinde Birleşik Fiiller. Social Sciences Studies Journal [SSS Journal], Sayı 4/28, s. 6573-6583.
- Ergönenç, D. (2006). Nogay Türkçesinde Sıfat-Fiillerle Kullanılan Bol- Fiilinin İşlevleri. Karadeniz Araştırmaları, Sayı 10 (Yaz 2006), s. 148-156.
- Ertane Baydar, A. S. (2016). İ- Fiili Üzerine. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi [TÜRÜK], Yıl 4, Sayı 7, s. 164-171.
- Gümüşatam, G. (2011). Kıbrıs Ağızlarında Ek Eylem-I (Birleşik Çekimler). International PeriodicalFor The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic [Turkish Studies], Sayı 6/1 Kış 2011, s.1187-1216.
- Hunutlu, Ü. (2018). Ekeylemin Öğretim Yöntemindeki Sorunlar. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi [TEKE], Sayı 7/1, s. 363-378.
- Kadiu, S. (2012). Türkçede Zaman ve Kip Kavramı ve İ- Ek Eylemin Fonksyönü Üzerine.International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic [Turkish Studies], Sayı 7/3 Yaz 2012, s. 1593-1603.
- Karabeyoğlu, A. R. (2007). Orhon Yazıtları’nda Bol- ve Er- Fiilleri Üzerine. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi [TÜBAR], XXII-/2007/Güz, s. 87-100.
- Kaşgarlı, R. A. (2014). Bol- Fiilinin Yeni Uygurcadaki İşlevi Üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Sayı L1, s. 95-135.
- Koraş, H. (2008). Özbek Türkçesinde E- ve Bol- Yardımcı Fiillerinin Birbirinin Yerine Kullanılması. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 18/2, s. 141-150.
- Musaoğlu, M, ve diğ. (2018). Türkiye Türkçesinde Analitik Fiil Şekilleri-I. Dil Araştırmaları, Güz 2018/23, s. 57-77.
- Nazarov, Z. (2005). Türkiye Türkçesinde Yardımcı Fiillerin Leksik-Gramer Özellikleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], Sayı 28, s. 83-89.
- Özalan, U. (2014). Türk Dilinin Çağdaş Diyalektlerinde Cevherî Ekeylem Olarak +(B)o(l)-.Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi [TÜRÜK], Yıl 2, Sayı 3, s. 6-31.
- Özalan, U. (2015). Bildirme Ek(ler)i Olarak Verilen Unsurların Türk Dilinin Ekleşme DizisindekiYeri. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi [TÜRÜK], Yıl 3, Sayı 5, s. 67- 74.
- Öztürk, R. (2003). Eski Osmanlıcada ve Türkmencede “İdük” Yapısı. İlmî Araştırmalar, Sayı 16, s.Savran, H. (2002). Türk Dil Bilgisi Öğretiminde Birleşik Fiillerin İşlenişi Üzerine. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Volume5/7, s. 107-113.
- Sebzecioğlu, T. (2016). Dilbilim Kavramlarıyla Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Sezer, A. (1993). Türkçede Silme Dönüşümleri. Türk Dilleri Araştırmaları, Sayı 3, s. 193-201.
- Şişman, R. Ş. (2019). Bir İsim ve Bir Yardımcı Fiilden Oluşan Birleşik Fiiller: -Fahrî’nin Husrev u Şîrîn (2317B-4683B) Örneği-. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 12, s. 231-243.
- Tanç, M. (2005). Çağdaş Kıpçak Grubu Türk Lehçelerinde Bol- Yardımcı Fiilinin İktidar ve İmkan Bildirmesi Üzerine. Türk Dünyası Dil ve Edebiyatı Dergisi, Sayı 19, s. 81-101.
- Tekin, T. (1998). Orhon Yazıtları (Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk). İstanbul: Simurg.
- Topal, E. (2012). Türkçede Ekeylem (İ-) Üzerine Düşünceler. Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt 20 (2), s. 649-654.
- Türk Dil Kurumu. (2019). Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 01.11.2019).Yener, M. L. (2018). Türkçede Ek Eylemin İşlevi: Ad Tümcelerini Yeniden Düşünmek. RumeliDE Journal of Language and Literature Studies, Özel Sayı 4, s. 134-152.
