Author :
Abstract
Avrupa’da coğrafyanın tarih zerindeki etkisini araştıran çalışmalar bizden daha erken başlamasına rağmen son dönemlerde ülkemizde de bu konudaki çalışmalar ilgi görmeye başlamıştır. Anadolu’nun geneli ile ilgili yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından bazı çalışmalar yapılmış ise de Anadolu’nun tarihi coğrafyasının aydınlatılması için özellikle yerel düzeyde daha detaylı araştırmalara ihtiyaç vardır. Bu ihtiyacın sonucu olarak bu çalışmada Amasya ve yakın çevresinin tarihi coğrafyası ele alınmıştır. Tarih öncesi çağlardan itibaren günümüze kadar kesintisiz olarak yerleşimlere sahne olan, önemli yolların kesişme noktası özelliği gösteren Amasya ili, coğrafi avantajları ve çekiciliği ile daima hakim olunmak istenen bir bölge olup tarih boyunca hep nüfuz mücadelelerine sahne olmasından dolayı çalışma konusu olarak seçilmiştir. Çalışmada Amasya ilinin coğrafi konumu, bu konumun Amasya ve çevresinde tarihi coğrafyanın bileşenleri olarak tarihi süreç içerisinde meydana gelen yerleşimler ve ulaşım ağı, bölgeye yönelik nüfuz mücadeleleri, ortaya çıkan idari oluşumlar üzerindeki durulmuştur. Bu şekilde özelde Amasya ve çevresinin tarihi coğrafyası, genelde ise coğrafyanın tarihi sürece etkisinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışma, telif eserler, arşiv belgeleri ve saha çalışmaları ışığında Amasya ve yakın çevresinin tarihi coğrafyası irdelenirken, elde edilen veriler ışığında şehir ve yakın çevresinin coğrafi özelliklerinin tarihi coğrafyasının bileşenleri olan yerleşim, ulaşım ağı ve idari yapılanması üzerinde etkileri analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışma sonunda özellikle antik dönemdeki ulaşım ve yerleşim ağının sonraki dönemler için belirleyici olduğu, etkisini devam ettirdiği görülmüştür.
Keywords
Abstract
Although the studies investigating the effect of geography on history in Europe started earlier than ours, studies on this subject have started to attract attention in our country recently. Although some studies have been carried out by local and foreign researchers about Anatolia in general, more detailed research is needed, especially on a local basis, to illuminate the historical geography of Anatolia. As a result of this need, the historical geography of Amasya and its surroundings is discussed in this study. The province of Amasya, which has been the scene of uninterrupted settlements since prehistoric times and is an intersection point of important roads, is a region that is always desired to be dominated with its geographical advantages and attractiveness, and has been chosen as the subject of study because it has always been the scene of struggles for influence throughout history. In the study, the geographical location of Amasya province, the settlements and transportation network that occurred in the historical process as components of the historical geography of this location in Amasya and its surroundings, the struggles for influence in the region, and the administrative formations that emerged were emphasized. In this way, it is aimed to reveal the historical geography of Amasya and its surroundings in particular, and the effect of geography on the historical process in general. While examining the historical geography of Amasya and its nearest environment in the light of the study, research works and archive documents, the comparison method was used to reveal the difference between administrative structures. At the end of the study, it was seen that the transportation and settlement network in the ancient period was determinative for the next periods and continued its effect.
Keywords
- Aktaş, E. (2018). "Roma İmparatorluk Dönemi’nde Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi Yerleşimleri", Doktora Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
- Albayrak, Y. (2015). "Anadolu’da Artemis’in Sıfatları". Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (48): 1-15.
- Arslan, M. (2006). ‘’Pontos’tan Karadeniz’e: Bir Adlandırılmanın Ardındaki Ön Yargılar, Varsayımlar ve Gerçekler’’, OLBA (XIV): 71-88.
- Arslan, M. (2007). Mithradataes VI Eupator- Roma’nın Büyük Düşmanı, Odin Yayıncılık, İstanbul.
- Bayartan, M. (2005). "Tarihi Coğrafya Çalışmaları Açısından Şehir ve Osmanlı Şehri", İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, (13): 85-92.
- Baykara, T. (2015). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I, Bilge Kültür Sanat Yayınları, , İstanbul.
- Bryer, A. ve Winfield, D. (1985). The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, I-II, Dumbarton Oaks, Washington.
- Casabonne, O. (2007). Akamenid İmparatorluğu Büyük Kral ve Persler”, Arkeoatlas, (6): 20-35.
- Defter-i Mufassal-ı Liva-i Amasya Cild’ül Evvel (2015). Tapu ve Kadostro Genel Müdürlüğü, Arşiv Dairesi Başkanlığı Yayını, Ankara.
- Dinçol, Ali M. (1982). "Hititler", Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, (I): 18-120). İstanbul. Cuinet, Vital (1892). La Turquie Dʹ Asie, Volüme I, İmprimerie Burdin, Paris.
- Çakmak, D. (2012). Hitit İmparatorluğu’nun Toplumsal Ve İktisadi Yapısı, Libra Kitapçılık Ve Yayıncılık,İstanbul.Duran, M. (2012). "Anadolu’daki Pers Satraplık Organizasyonu",Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
- Durant, W. A. (1994). Tarihten Alınacak Dersler, (Çev. Bozkurt Güvenç), Bedir Yayınevi, İstanbul.
- Emir, O. (2014). "Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Pontus", Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
- Erciyas, D. B. (2006). Wealth, Aristoracy and Royal Propaganda under the Hellenistic Kingdom of the Mithradatidsin the Central Black Sea Region of Turkey, Colloquia Pontica, 12, Brill, Leiden.
- Eskikurt, A. (2005), "Tarihi Coğrafya Çalışmalarının Metodolojisi Konusunda Genel Bir Değerlendirme", Marmara Coğrafya Dergisi, (11): 39-64.
- Evliya Çelebi (1986a). Seyahatname I ve II. Cilt, Üç dal Neşriyat, İstanbul.Evliya Çelebi (1986b). Seyahatname III. Cilt, Üç dal Neşriyat, İstanbul.
- Fayda, M. (2011). "Tarih", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (XXXX): 30-35), Ankara.
- French, D.H. (1985). Roma Yolları ve Mil Taşları, III. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 20- 24 Mayıs, 143- 154, Ankara.
- Gurney, O. R. (2003). The Upper Land mātum elītum. (Edited by: G. Beckman, R. Beal and G. McMahon). Hittite Studies in Honor of Harry A. Hoffner. Indiana: Eisenbrauns, 119-126.
- Gümüşçü, O., Şenkul, Ç. ve Yılmaz, H. (2014). Tarihi Coğrafya, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
- Güneş, C. (2018). "Bizans Anadolu’sunda Askeri ve İdari Bir Sistem: Thema Sistemi (VII Yüzyıldan XI. Yüzyıla Kadar)", Doktora Tezi), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
- Halkin, L. E. (2014). Tarih Tenkidinin Unsurları, (Çev. Bahaeddin Yediyıldız), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara:
- Heredotos (2006). Halikarnasosolu Herodotos Tarihi Ya da Her Biri Bir Musa Adını Taşıyan Dokuz Kitabı, (Çev. Müntekim Ökmen), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
- Klock, I. (2005). Hititler (Fontanille), (Çev. Nuriye Yiğitler), Dost Yayınları, Ankara.
- Işık, A. (2001). Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara.
- İUM (1929). 28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül III, Başvekalet Müdevvenat Matbaası,Keskin, E. ve Özdemir, C. (2016). "An Example of Roman Bath Architecture in Amasya: The Terziköy Thermae", Eurasian Academy of Sciences, Eurasian Art & Humanities Journal, (5): 45- 53.
- Kınalı, F. (1962). Eski Anadolu Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basimevi, Ankara.
- King, C. (2008). Karadeniz, (Çev. Zülal Kılıç), Kitapyayınevi, İstanbul.
- Koray, Ö. (2005). "Ortaçağda Anadolu’nun İdari Coğrafyasına Bakış", Coğrafi Bilimler Dergisi, 3(1): 73-99.Mordtmann, A. D. (1925). Anatolien: Skizzen und Reisebriefe aus Kleinasien (1850-1859, Orientbuchhandlung Heinz Lafaire, Hannover.
- Ocak, Ahmet Y. (1991). "Baba İlyas", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (içinde (IV): 368. Ankara.Okşar, Y. (2018). "Din ve Coğrafya İlişkisi: Şemsü'd-Din es-Semerkandî ve İbn Haldûn’un Yedi İklimAnlayışlarının Karşılaştırmalı Analizi", Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (18): 1035-1069. Ortaylı, İ. (2000). Tanzimat Devri’nde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), TTK Basımevi, Ankara.
- Ortaylı, İ. (2010). Türkiye’de Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedid Neşriyat, Ankara.
- Öz, M. (2004). "Merzifon", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (XXIX): 243-245), Ankara. Özergin, M. (2011). "Anadolu'da Selçuklu Kervansarayları", Tarih Dergisi, 15(20): 141-170.
- Özmen, S. (2017). "Antikçağ’da Aksaray İli ve Çevresinin Tarihi Coğrafyası", Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- Özsait, M. (1982). "Anadolu’da Hellenistik Dönem", Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, (I): 280-324,Özsait, M. (1988). 1986 Yılı Amasya –Lâdik Çevresi Tarih Öncesi Araştırmaları, T.C. Kültür ve TurizmBakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü V. Araştırma Sonuçları Toplantısı II, Kültür ve Turizm Bakanlığı Basımevi, Ankara.
- Özsait, M. (2006). 2004 Yılı Samsun-Amasya İlleri Yüzey Araştırmaları, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı,Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 23. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C. II, Kültür ve Turizm Bakanlığı Basımevi, Ankara.
- Ramsay, W.M.(1960). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası (Çev. Mihri Bektaş), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.Sever, A. (2017). "Anadolu’da Roma Lejyonları: Yollar ve Güzergâhlar", Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman.
- Sevin, V. (1982). "Lidyalılar", Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi (I): 246-266), İstanbul.
- Sherk, K. R. (1980), “Roman Galatia: The Governors from 25 B.C. to A.D. 114”, ANRW, (2) 7: 954-1052.
- Strabon (2000). Antik Anadolu Coğrafyası (Geographiaka: XII, XIII, XIV), (Çev. Adnan Pekman), Arkeoloji ve Sanat yayınları, İstanbul.
- Şahin, İ. ve Emecan, F. (1991). "Amasya", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (III): 1-4). Ankara.
- Tellioğlu, İ. (2020). Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Texier, C. (2002). Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, C. III, (Çev. Ali Suat), Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı, Ankara.
- Togan, Z. V. (1985). Tarihte Usul, Enderun Kitabevi, İstanbul.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1988a), Osmanlı Tarihi, I. Cilt, TTK Basımevi, Ankara.Uzunçarşılı, İ. H. (1988b), Osmanlı Tarihi, II. Cilt, TTK Basımevi, Ankara.
- Yasar, Abdizade H. H. (2013a). Amasya Tarihi, Yayına hazırlayan Mesut Aydın-Güler Aydın, I-II. Cilt, Amasya Belediyesi Yayınları, Amasya.
- Yasar, Abdizade H. H. (2013b). Amasya Tarihi, Yayına hazırlayan Mesut Aydın-Güler Aydın, III-IV-V. Cilt,Yılmaz, O. (2015). "Caesar ve II. Pharnakes’in Zile Savaşı (MÖ 47) Yeri Üzerine Bir İnceleme", 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, 4(11): 61-79.
- Yüce, A. (2004). Amasya Müzesi, Amasya Valiliği Kültür Yayınları, Amasya. İnternet Kaynakları:
