Author :
Abstract
Sembol, mitolojilerin şekle dönüşümü ve bu düşüncelerin gelecek kuşaklara aktarılmasında önemli bir taşıyıcı araçtır. Geleneksel el dokumalarımızdan olan halı, motiflerin konusu, onu dokuyan kadının yaşam tarzının bir parçası, onun kültürel yaşamının bir yansıması görünümündedir. Gelenek ve göreneklerin şekillenmiş yansımaları, el dokumalar üzerinde birer motif olarak biçimlendirilmiştir. Bu nedenle, sembolik ifadeler ve bunun neticesi olan sembolik motifler, uzun bir geçmişten günümüze kadar ulaşabilmiş önemli birer mirastır. Anadolu kimliği içerisinde el dokuma yöre ve merkezleri, “sembolik anlam ve anlatımlar” yolculuğumuzun odağını oluşturmaktadır. Bu serüvendeki tarihsel süreç bizleri geleneksel el dokumaları ile Anadolu’nun tam ortasında önemli bir coğrafya olan Niğde Yöresi’ne ulaştırmıştır. Niğde Halılarında tespit edebildiğimiz motiflerin sembolik anlamları, yöre insanından ve çeşitli kaynaklardan öğrenilmeye çalışılmıştır. Bu sembolik ifadeleri üzerinde barındıran el dokumalar yöredeki; ilçe, kasaba, köylerdeki halı pazarları, camiler, tüccarlar, dokuyucular, müzeler, vs. gezilerek alan araştırması kapsamına alınmıştır.
Keywords
Abstract
Symbol is an important carrier tool in transforming mythologies into shape and transferring these ideas to future generations. The carpet, which is one of our traditional hand-woven fabrics, seems to be the subject of motifs, a part of the lifestyle of the woman weaving it, and a reflection of her cultural life. The shaped reflections of traditions and customs are shaped as motifs on hand-woven fabrics. For this reason, symbolic expressions and the resulting symbolic motifs are an important legacy that has survived from a long past to the present. Hand-woven regions and centers within the Anatolian identity constitute the focus of our "symbolic meanings and expressions" journey. The historical process in this adventure has brought us to the Niğde Region, which is an important geography in the middle of Anatolia with traditional hand weaving. The symbolic meanings of the motifs we can identify in Niğde Carpets have been tried to be learned from the local people and from various sources. Hand-woven fabrics that contain these symbolic expressions are in the region; Carpet markets in districts, towns, villages, mosques, merchants, weavers, museums, etc. was included in the field research.
Keywords
- Aldoğan, A. “Anadolu Kültüründe-Sanatlarında Sembolik El Motifi”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.I, S.2, Nisan 1988, s.83-90.
- Arik, R. “Manzaralı Halılar”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bil., C.V, Ankanra, 1983, s.23-30.
- Aslanapa, O. “Türk Halılarında Hayvan Postu Motifleri”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuat Köprülü Armağanı, İstanbul, 1953, s.31-36.
- Ateş, M. Mitolojiler, Semboller ve Halılar: Koç Boynuzu, Elibelinde, İstanbul, 1996.
- Aydın, M. “Terekemeler ve Terekemelerde Halı”, Türk Dünyası Araştırmaları, Türk Halıları Özel Sayısı, S.32, Ekim 1994, s.88-94.
- Babaoğlu, S. "Türk Kültürünün Işığında Halı-Kilim-Cicimlerdeki İmler", IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, C.V (Maddi Kültür), Ankara, 1992, s.29-36.
- Barışta, H. Ö. “Divan-ü Lûgat-it Türk’de Dokuma ve Dokumanın Üzerine Yapılan Bezemeler Çevresinde Kümelenen İfadeler”, II. Ulusal El Sanatları Sem., 18-20 Kasım 1982, İzmir, s.32-39.
- Bayraktaroğlu, S. “Manzaralı ve Kuşlu Halılar”, Kültür ve Sanat, S.2, Y.1, 4/1989, s.76-78.
- Bayraktaroğlu, S. “Seccade”, Erdem, Halı Özel Sayısı-I, C.X, S.28, Ankara, Ekim 1999, s.57-64.
- 61 Annemarie Von GABAIN, (Çev.:S. TEZCAN), “Renklerin Sembolik Anlamları”, Ankara Üni. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, C.III, S.1, Ankara, 1968, s.107; ÇORUHLU, a.g.e., s.246.
- 66 GABAIN, a.g.e., s.107; Bahattin ÖGEL, Türk Kültür Tarihine Giriş ve Türklerde Tuğ ve Bayrak, C.VI, Ankara, 1984, s.390; ÇORUHLU, a.g.e., s.246.
- Bayram, S. “Vakıflar Genel Müdürlüğü Halı Müzesi’nde Bulunan Hayvan Figürlü Halılarda Ejder-Kaplumbağa-Akrep-Kertenkele Figürü”, Türk Soylu Halkların Halı, Kilim ve Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni Bil., Kayseri, 27-31 Mayıs 1996, Ankara, 1998, s.65-67.
- Cumaniyazova, M. “Türkmen Halılarına Yansıyan Evren Anlayışı”, Erdem, Halı Özel Sayısı-I, C.10, S.28, Ankara, Ekim 1999, s.75-78.
- Çağlıtütüncügil, E. “Cami Tasvirli Yahyalı (Kayseri) Halıları”, Erdem, Halı Özel Sayısı-I, C.X, S.28, Ankara, Ekim 1999, s.87-94.
- Çay, M. A. Türk Milli Kültüründe Hayvan Motifleri-I (Koyun ve Keçi Etrafında Oluşan Gelenekler), Ankara, 1990.
- Çoruhlu, Y. “Türk Kozmolojisinde Yer Alan Bazı Unsurların Türk Halılarındaki İzleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, S.100, 1996, s.229-230.
- Çoruhlu, Y. Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, İstanbul, 1995, s.43-45.
- Çoruhlu, Y. “Türk Sanatında Görülen Hayvan Figürlerine “Gök ve Yer” Sembolizmi Açısından Bir Bakış”,Çoruhlu, Y. “Türk Sanatında Kaplumbağa Figürlerinin Sembolizmi”, Arkeoloji ve Sanat, S.62-63, 1994, s.29- 33.
- Çoruhlu, “Türk Sanatında Balık Figürlerinin Sembolizmi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S.99, 1995, s.53-54. Deniz, B. Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygılar, Ankara, 2000.
- Deniz, B. “Anadolu Türk Dokumalarında Ejder Motifi”, Türk Soylu Halkların Halı, Kilim ve Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni Bil., Kayseri, 27-31 Mayıs 1996, Ankara, 1998, s.87-108.
- Durul, Y. Yörük Kilimleri (Niğde Yöresi), İstanbul, 1977.
- Durul, Y. “Anadolu Kilimlerinin Teşhisi ve İmler”, I. Milletlerarası Türk Folklor Sem. Bil., 8-14 Ekim 1973, Ankara, 1974, s.278-285.
- Durul, Y. “Halı ve Kilimlerde Kız Motifleri”, Türk Etnografya Dergisi, S.1, 1956, Ankara, s.91
- Durul, Y. “Türkmen Yürük, Afşar Halı ve Kilim Motifleri Üzerinde Araştırma”, Türk Etnografya Dergisi, S.2, Ankara, 1975, s.65-66
- Durul, Y. ”Anadolu Kilim Dokumalarında Aman Kız veya Elibelinde Kız Motifleri”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, C. V, Maddi Kültür, Ankara, 1992, s. 29-36.
- Durul, Y. Türk Kilim Motifleri, Ankara, 1987.
- Erberk, G. “Hayat Ağacı Motifi-I-II”, Antika, S.15, 16, İstanbul, 1986.
- Erberk, G. “Dokuma ve İşleme Örgülerdeki Koç Boynuzu Örgesi”, Antika, S.10, Ocak 1986, s.28-43. Erberk, M. Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri, Ankara, 2002.
- Erdoğan-Küçükkurt, Ü. “Uşak İli, Eşme İlçesi, Takmak Köyü Kilimleri”, Erdem, Halı Özel Sayısı-III, C.X, S.29 , Ankara, Ekim 1999, s. 306-312, 447-451.
- Ersoylu, H. “Türk Dünyasının Folklor ve Etnografyasında Süs Unsuru Olarak Kullanılan Bazı Kuşlar”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, C.II, S.8, 10/1980, s.83-93.
- Gabriel, A. (Çev.: TÜTENK A. A.) Niğde Tarihi, Ankara, 1962. Galanti, A. Niğde ve Bor Tarihi, İstanbul, 1952.
- Gedik, İ. “20. Yüzyılın Başlarında Niğde Sancağı’nın İdari Yapılanmasıyla İlgili Düzenlemeler”, Niğde Üni. Sosyal Bilimler Ens. Dergisi, Y.1, S.1, Haziran 1996, s.37-39.
- Gedik, İ. “20. Yüzyılın Başlarında Niğde Sancağı’nda Ticari Faaliyetler “Bor Emniyet Şirketi”, Niğde Üni. Sosyal Bilimler Ens. Dergisi, Y.1, S.1, Haziran 1996, s.8-16.
- Gökbuget, M. “Anadolu’da Göz ve Nazar Geleneği ve Bununla İlgili Pratiklerin Dokumalarda Uygulanması”, I. Ulusal El Sanatları Sempozyumu, İzmir, 1984, s.198-211.
- GönüL, M. “Eski Türk Halılarında Hayvan Motifleri”, Mensucat Meslek Dergisi, S.4, Y.16, Nisan 1965, s.160-GönüL, M. “Türk Halı ve Kilimlerinden Sembolik Kuş Şekilleri”, Antropoloji, S.3, Ankara, 1965, s.199.
- Görgünay-Kırzıoğlu, N. “Altaylarda Pazırık Kurganı’ından Çıkan Motiflerin Anadolu ve TürkCumhuriyetleri’nde Yaşayan İzlerinden Bazı Örnekler”, Türk Soylu Halkların Halı, Kilim ve Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni Bil., Kayseri, 27-31 Mayıs 1996, Ankara, 1998, s.137-150.
- Görgünay-Kırzıoğlu, N. Altaylardan Tuna Boyuna Türk Dünyası’ndan Ortak Yanışlar (Motifler), Ankara, Gülgönen, A. 17-19. Yüzyıl Konya Kapadokya Halıları, İstanbul, 1997.
- Gürbüz, U. Türk Halılarında Doğal Renkler ve Boyalar, Ankara, 1988.
- Karahan, R. “Kırşehir Kilimlerin Dünü Bugünü”, Türkiye’de El Sanatları Geleneği ve Çağdaş Sanatları İçindeki Yeri Sem. Bil., Ankara, 1997, s.65-79
- Karahan, R. “Konya Ereğli Yöresinde Begdik Adıyla Bilinen Bir Grup Türk Kilimi”, Türk Soylu HalklarınHalı, Kilim ve Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni Bil., Kayseri, 27-31 Mayıs 1996, Ankara, 1998, s.161- Karamağarali, B. “Türk Halı Sanatındaki Motiflerin Yorumu Üzerine”, Arış, Y.1, S.1, s.112-117.
- Karamağaralı, “Türk Folklorunda Kurt Üzerine”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bil., C. V, Ankara, 1987, s.163-164.
- Kayıpmaz, F. “Türk Halı Sanatında Az Bilinen Bir Örnek Eski Zara Halıları”, Kültür ve Sanat, Eylül 1994,Korkmaz, M. Şer’iye Sicillerine Göre XVII. Yüzyılda Bor’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Basılmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üni., Sosyal Bilimler Ens., Ankara, Ekim 1995.
- Konyalı, İ. H. Abideleri ve Kitabeleri İle Niğde-Aksaray Tarihi, I-II, İstanbul, 1974.
- Koşar, Ş. Kirkitli Dokumalarda “Türkmen Aynası” Motifi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üni., Güzel Sanatlar Ens., Halı, Kilim, Eski Kumaş Desenleri Sanat Dalı, İstanbul, 1999.
- Kuşoğlu, M. Z. “Türk Sanatında Mühr-i Süleyman”, İlgi, S.61, Y.1990, s.32-35.
- Mülayım, S. “Selçuklu Sanatında Geometrik Kompozisyonlar”, I-II. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu Bil., Konya, 1993, s.153-156.
- Oflaz, M. 16. Yüzyılda Niğde Sancağı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üni. Sosyal Bilimler Ens. Ankara,Oflaz, M. “16.Yüzyıl Başlarında Karahisar-ı Develi Kazası (İdarî Yapı, İskân ve Nüfus)”, III. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bil., Kayseri, 6-7 Nisan 2000, Kayseri, 2000, s.335-347.
- Oflaz, M. “Karaman Eyaleti Şehirleri (Konya-Kayseri-Niğde)”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens. Dergisi, S.1, Y.2000, s.175-181.
- Oral, M. Z. “Niğde Tarihi: Niğde’nin İlhanilere Geçmesi”, Akpınar, I / 4, 1934, s.7-10; I / 6, 1934, s.13-16. Orhonlu, C. Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskanı, İstanbul, 1987.
- Ögel, B. Türk Kültür Tarihine Giriş, Ankara, 1978.
- Ögel, B. “Türklerde Kartal ve Kartal Arması”, Türk Kültürü, S.10 / 118, Ağustos 1972, s.208-226. Ölçer, N. Türk İslâm Eserleri Müzesi Kilimleri, İstanbul, 1988.
- Ölmez, N. F. Niğde İlinde El Dokusu Halıcılık ve Üretilen Halıların Bazı Teknolojik Özellikleri Üzerine Bir Araştırma, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üni. Fen Bilimleri Ens., Ankara, 1999.
- Öney, G. “Anadolu Selçuk Mimarisinde Avcı Kuşlar, Tek ve Çift Başlı Kartal”, Malazgirt Armağanı, Ankara,Öney, G. “Anadolu Selçuklularında Heykel, Figürlü Kabartma ve Kaynakları Hakkında Notlar”, Selçuklu Arştırmaları Dergisi, C.I, Y. 1970, s.187-191.
- Öney, G. “Anadolu Selçuk Sanatında Ejder Figürleri”, Belleten, C.XXXII, S.130, Ankara, 1969, s.171-193.Öney, G. “Anadolu Selçuklu Sanatında Hayat Ağacı Motifi”, Belleten, C.XXXII, S.125, Ankara, 1968, s.25-Öney, G. “Anadolu Selçuklu Sanatında Balık Figürü”, Sanat Tarihi Yıllığı, C.II, İstanbul, 1968, s.142-468.
- Say, N. Niğde, Bor İlçesi Bekdik Kilimleri, Basılmamış Doktora Tezi, Gazi Üni., Sosyal Bilimler Ens., Resim- İş Eğitimi Bölümü, Ankara, 1999.
- Soysaldi, A. “Türk Kilimlerinde Dokuma Teknikleri ve Boyama Özellikleri”, Erdem, Halı Özel Sayısı-I, C.X, S.28, Ankara, Ekim 1999, s.599-614.
- Soysaldi, A. ”Doğal Boyacılık ve Metodoloji”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, C.V (Maddi Kültür), Ankara, 1992, s.58-68.
- Sürür, A. "Hayat Ağacı Motifı ve Türk Tekstil Sanatlarında Uygulamalar", IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, C. V (Maddi Kültür), Ankara, 1992, s.193-201.
- Sürür, A. "Türk Tekstil Sanatlarında Kuş Motifi ve Tekstil Sanatlarımızdaki Yeri", IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bil., C.V (Maddî Kültür), Ankara,1992, s.203-210.
- Tekçe, F. “Pazırık Halısı”, Türk Soylu Halkların Halı, Kilim ve Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni Bil., Kayseri, 27-31 Mayıs 1996, Ankara, 1998, s.313-320.
- Türkay, C. Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İstanbul, 2001.
- Türlü, A. Niğde Müzesinde Bulunan Halı ve Kilimlerin Bölgesel, Teknik ve Desen Özelliklerinin Belirlenmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üni., Sosyal Bilimler Ens., İzmir, 1998.
- Yalman (Yalgın), A. R. (Hazırlayan: Sabahat EMİR), Cenup’ta Türkmen Oymakları, C.II, Ankara, 2000, I. Cilt 310 s., II. Cilt, 555 s.
- Yetkin, Ş. “Yeni Bulunan Hayvan Figürlü Halıların Türk Halı Sanatındaki Yeri”, Sanat Tarihi Yıllığı, V, İstanbul, 1973, s.291-307.
