Author :
Abstract
1900-1930 yılları arasında, siyasi ve mezhepsel baskılardan dolayı İran’ın Hoy, Salmas ve Urmiye bölgesinden aralıklarla Türkiye'ye göç eden Azeri kökenli Küresinliler, beraberlerindeki Kürt ve Türkmenlerle birlikte, 24 Eylül 1925 tarih ve 2086 numaralı Şark Islahat Planı Kararnamesi'yle Van’a yerleştirilmiştir. Van’a yerleştikten sonra araya giren sınırlar Azerbaycan Türkçesi konuşan Küresinlilerin İran’da yaşayan Azerbaycan Türkleriyle olan bağlarını zayıflatmıştır. Göç ile birlikte siyasi, coğrafi ve kültürel unsurların devreye girmesiyle dilleri, kaynağı olan Azerbaycan Türkçesi ve ağızlarından uzaklaşarak Türkiye Türkçesi ve ağızlarının etki alanına girmiştir. Böylelikle bir değişim ve dönüşüm sürecine giren Van Küresinli Ağzı, aradan geçen 120 yıllık zaman diliminde kaynağı olan Azerbaycan Türkçesinden uzaklaşıp Türkiye Türkçesine yaklaşmıştır. Bu çalışmada Van il merkezi ve merkeze bağlı köyler ile Saray, Edremit ilçe merkezleri ve bu ilçelere bağlı bazı köylerde yaşayan Azeri kökenli Küresinlilerin konuştuğu Van Küresinli Ağzı ile Azerbaycan Türkçesi; bir dil, lehçe veya şivenin ilk değişen özellikleri olan ses ve şekil bilgisi özellikleri bakımından karşılaştırılmıştır. Bu kapsamda Van Küresin Ağzının ses ve şekil bilgisi özellikleri, Azerbaycan Türkçesi ve ağızları ile karşılaştırılarak ortak özellikleri tespit edilmiştir. Bu tespitler neticesinde aslen Azerbaycan Türkleri olan Küresinlilerin konuştuğu ağzın aradan geçen yaklaşık 120 yıllık zaman diliminde coğrafi, kültürel ve siyasi sebeplerle geçirdiği büyük değişim ve dönüşüm ile günümüzdeki durumu üzerinde durulmuştur. Böylece Van Küresinli Ağzının değişim ve dönüşüm sürecine tanıklık edilmiş, esasen Azerbaycan Türkçesi ağzı olan Van Küresinli Ağzının günümüzde Azerbaycan Türkçesinden ziyade Türkiye Türkçesi ağzı hüviyeti kazandığı kanısına varılmıştır.
Keywords
Abstract
Between 1900 and 1930, the people of Azerbaijani origin, who migrated from Iran's Khoy, Salmas, and Urmia regions to Turkey intermittently due to political and sectarian pressures, together with the Kurds and Turkmens, were placed in Van in accordance with the Eastern Reform Plan Decree dated September 24, 1925 and numbered 2086. After settling in Van, the intervening borders weakened the ties of the people of Küresin, who speak Azerbaijani Turkish, with the Azerbaijani Turks living in Iran. Following political, geographical, and cultural factors in the wake of migration, their language moved away from the Azerbaijani Turkish, which is its source, and its dialects, and entered the domain of Turkish of Turkey and its dialects. Thus, the Van Küresin Dialect, which has entered a process of change and transformation, has moved away from its source, which is Azerbaijani Turkish, and approached Turkish of Turkey in the 120-year period that has passed. In this study, the Van Küresin Dialect, which is spoken by the Azerbaijani people of Küresin living in the centre of Van and its villages, Saray, Edremit district centers, and some villages of these districts, and Azerbaijani Turkish, were compared in terms of phonetics and morphology, which are the first changing features of a language, dialect or accent. In this context, the phonetic and morphological features of the Van Küresin Dialect were compared with the Azerbaijani Turkish and its dialects, and their common features were determined. As a result of these determinations, the dialect spoken by the people of Küresin, who are originally Azerbaijani Turks, has undergone great change and transformation due to geographical, cultural, and political reasons in the period of approximately 120 years, and its current situation has been emphasized. Thus, the change and transformation process of the Van Küresin Dialect has been witnessed, and it has been concluded that the Van Küresin Dialect, which is essentially the dialect of Azerbaijani Turkish, has gained the identity of Turkish of Turkey dialect rather than Azerbaijan Turkish today.
Keywords
- Abdullayev, E. Z. (1996) Türk Dillerinin Tarihsel Gelişme Sorunları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Abdullayev, E. Z. (1996) Türk Dillerinin Tarihsel Gelişme Sorunları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. Altaylı, S. (1994) Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I-II, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- Altaylı, S. (2005) Azerbaycan Türkçesi Deyimler Sözlüğü, Prestij Matbaası, Ankara.
- Biray, H. (1999) Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde İsim, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Bulak, Ş. (2015) Van Küresin Ağzı, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, (Danışman: Doç. Dr. Özlem Demirel Dönmez), Malatya.
- Bulak, Ş. (2016) “Van Küresin Ağzında Deyimler”, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı:56 Erzurum, s.837-857.
- Bulak, Ş. (2017) "Van Küresin Ağzında Atasözleri", Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (SUSBİD), S.8, s.51-78.
- Caferoğlu, A. (1989) “Anadolu ve Rumeli Ağızlarında Konson Değişmeleri”, Türk Dili Araştırma Yıllığı Belleten 1963, Ankara, s. 1-33.
- Develi, H. (1992) Azeri Türkçesi Lügati, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, 3. Baskı, Erzurum.
- Doğan, T. (2010) Urmiye Ağızları, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Lisans Tezi, (Danışman: Doç. Dr. Bilgehan Atsız Gökdağ) Kırıkkale.
- Ercilasun, A. B. (2002) Kars İli Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Eren, H. (1953) “Türk Dillerinde Metathèse”, Türk Dili Araştırma Yıllığı Belleten 1953, Ankara, s. 161-180. Ergin, M. (1982) Azeri Türkçesi, Ebru Yayınları, İstanbul.
- Ergin, M. (1993) Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul.
- Gabain, A. V. (2007) Eski Türkçenin Grameri, (Çev. Mehmet Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Gemalmaz, E. (1989) Ağız Bilimi Araştırmaları Üzerine Genellemeler, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara. Gemalmaz, E. (1995) Erzurum İli Ağızları, 1–2–3, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Gökçur, E. (2012) Van Gölü Havzası Ağızları, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Çimen Özçam) Elazığ.
- Gönen, M. E. (2003) Van Gölü Kuzey Havzası Ağızları, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Danışman: Doç. Dr. Sadettin Özçelik) Diyarbakır.
- Gülsevin, G. (1997) Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Gülsevin, G. (1998) "Köktürk Bengü Taşlarındaki Oğuzca Özellikler", Kardeş Ağızlar/Türk Lehçe ve Şiveleri Dergisi S. 7, s. 12-18, Ankara.
- Gülsevin, G. (2005) “Ağız Araştırmalarımızda Yaygınlaşmış Yanlışlıklar (3): üzüm/yüzüm; ölük/höllük‟türeme mi düşme mi?”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies, C. 5, S. 2, İzmir, s. 207-213.
- Hacaloğlu, R. A. (1992) Azeri Türkçesi Dil Kılavuzu Güney Azeri Sahası Derleme Deneme Sözlüğü, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
- Hüseyinzade, M. (1983) Müasir Azerbaycan Dili (Morfologiya), Bakü.
- İlker, A. (1997) Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Karahan, L. (2011) Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Karini, J. (2009) Erdebil İli Ağızları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, (Danışman: Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun) Ankara.
- Kartallıoğlu, Y. ve Yıldırım, H (2007) “Azerbaycan Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Editör: Ahmet Bican Ercilasun), Akçağ Yayınları, Ankara, s. 171-230.
- Korkmaz, Z. (1994) Nevşehir Yöresi ve Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Korkmaz, Z. (1995) “Eski Türkçede Oğuzca Belirtiler”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C. 1, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 205-216.
- Korkmaz, Z. (2003) Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. Korkmaz, Z. (2007) Gramer Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Korkmaz, Z. (2011) Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Levendoğlu, M. F. (2006) Küresinliler Örneğinde Kültürel Kimlik (Küresinliler’in Sosyo-Kültürel Yapısı), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
- Özçelik, S. (2002) "Aykırılaşma Terimi, Tanımı ve Örneklerinin Tasnifi Üzerine", İlmî Araştırmalar Dil tarih Edebiyat Dergisi, S.14, İstanbul, s. 131-144.
- Özmen, M. (1997) “Türkçede Değil Kelimesi ve Kullanımları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten , Ankara, s. 315-368.
- Sağır, M. (1995A) Erzincan ve Yöresi Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Sağır, M. (1995B) “Anadolu Ağızlarında Ünsüzler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara, s. 391– 409.
- Sağır, M. (1995C) “Anadolu Ağızlarında Ünlüler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara, s. 377– 390.
- Sarıca, B. (2003) “Van Ağzının Oluşumu ve Bazı Özellikleri”, İlmî Araştırmalar Dil tarih Edebiyat Dergisi, S. 15, İstanbul, s.71-90.
- Sarıkaya, M. (1998) Güney Azerbaycan Türkçesi (Fonetik- Morfoloji - Sentaks) Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, (Danışman: Prof. Dr. Tuncer Gülensoy), Kayseri.
- Şireliyev, M. (1962) Azerbaycan Diyalektolojisinin Esasları, Bakü.
- Sultanova, R. A. (2002) “Makı Hanlığı”, (Çev. Bilgehan A. Gökdağ), Türkler Ansiklopedisi, 7.Cilt, s.123-128, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
- Timurtaş, F. K. (1994) Eski Türkiye Türkçesi, Enderun Kitabevi, Ankara.
- Zülfikar, H. (1978) “Van Gölü Çevresi Ağızlarının Özellikleri”, Ömer Asım Aksoy Armağanı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 297-317.
