Author :
Abstract
Dokuzuncu yüzyılın başlarında yazıldığı düşünülen Irk Bitig kitabı, runik harflerle yazılmış en eski Türkçe metindir. Maniheist Uygurlara ait olan Irk Bitig, içerisinde dini ögeler de barındırmakla birlikte esas olarak bir fal kitabıdır ve hayvanlar açısından oldukça zengin bir içeriğe sahiptir. Neredeyse her falda bir veya birden fazla hayvan bulunmaktadır. Hemen her toplumda hayvanlar somut varlıkları karşısında soyut anlamlara da sahiptirler. Toplumlar kutsal ve kıymetli gördükleri hayvanlar ile kendilerine destanlar ve mitolojiler üretir, kendilerine bu hayvanların ruhani bir önderlik ettiklerine inanırlar. İşte Maniheist Uygur Türkleri de bu şekilde baktıkları fallarına bu anlamları yükleyerek fallarını iyi ve kötü olarak ayırmıştır. Bu ayrımlarda hayvanlar da varlıklarıyla falın iyi veya kötü olup olmadığını kimi zaman belirtmektedir. Irk Bitig’in yazıldığı günden bu yana, varlığını muhafaza etmiş olması, onu Türkoloji açısından çok değerli kılmaktadır. Bu sebeple birçok Türkolog tarafından Irk Bitig çeşitli yönleriyle incelenmiştir. Kitap içerisinde bulunan hayvan adları bugün dahi Türk lehçeleri içerisinde ya aynı şekilde ya da çeşitli ses değişimleri geçirmiş bir halde yaşamaktadır.
Bu makalede Irk Bitig’de bulunan hayvan adlarını tespit edilerek Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğünde bulunan dokuz Türk lehçesindeki halleri verilecek ve varsa değişimler gösterilecektir. Dokuz Türk lehçesi; Batı, Doğu ve Kuzey olarak üç grupta gösterilmektedir. Bu tespitlerde, fallarda tekrar eden hayvan adları bir tek olarak alınacak ve geçtikleri falların numaraları belirtilecektir.
Keywords
Abstract
The book Irk Bitig, thought to have been written in the early ninth century, is the oldest Turkish text written in runic letters. Although it contains religious elements, Irk Bitig, which belongs to the Manichaean Uyghurs, is essentially a fortune-telling book and has a very rich content in terms of animals. Almost every fortune-telling contains one or more animals. In almost every society, animals have abstract meanings in addition to their concrete existence. Societies produce epics and mythologies with animals that they consider sacred and valuable, and they believe that these animals provide spiritual leadership. Manichaean Uyghur Turks attributed these meanings to their fortunes and divided their fortunes into good and bad. In these distinctions, animals sometimes indicate whether the fortune is good or bad with their presence. The fact that Irk Bitig has preserved its existence since the day it was written makes it very valuable in terms of Turkology. For this reason, Irk Bitig has been examined in various aspects by many Turcologists. Even today, the animal names in the book survive in Turkish dialects either in the same form or with various sound changes.
In this article, the animal names in Irk Bitig will be identified, their forms in the nine Turkish dialects in the Comparative Dictionary of Turkish Dialects will be given, and any changes, if any, will be shown. Nine Turkish dialects; They are shown in three groups as West, East and North. In these determinations, the animal names that repeat in the fortune-telling will be taken individually and the numbers of the fortune-telling in which they are mentioned will be stated.
