Author :
Abstract
Çağatay Türkçesinin son dönemine ait önemli bir tarih eseri olan Firdevsü’l-ikbâl, dönemin iki şair ve tarihçisi Şîr Muhammed Mîrâb Mûnis (1778-1829) ve Muhammed Rızâ Âgehî (1809-1874) tarafından yazılmıştır. 1805 yılında İltüzer Han’ın emri ile hanedan tarihini konu alan Firdevsü’l-İkbâl eserini yazmaya başlayan Mûnis, 1829 yılında vefat etmiştir. Firdevsü’l-ikbâl’in büyük bir kısmı yazılmış olsa da, eserin yarım kalan kısmı Allah Kulu Han döneminde Mûnis’in yeğeni ve öğrencisi Âgehî tarafından tamamlanmıştır. Firdevsü’l-ikbâl, Hive Hanlığı’nın tarihi hakkında kıymetli bilgiler sunmasının yanı sıra, 17-19. yüzyıllar Orta Asya tarihi ile ilgili yazılmış en önemli tarih kaynaklarından biri olarak kabul edilir.
Bu çalışmada Mûnis ve Âgehî’nin Firdevsü’l-İkbâl adlı eserinde yer alan Türkçe ve Moğolca askerî terimler incelenmiştir. Tespit edilen askerî terimlerin çoğu Türkçe, kısmen Moğolca, Arapça ve Farsça’dır. Bu çalışma sadece Türkçe ve Moğolca askerî terimler ile sınırlandırılmıştır. Tespit edilen her terim kendi kategorisi içerisinde alfabetik sıralamaya göre listelenmiş ve Firdevsü’l-İkbâl’in metninden örnekler verilmiştir.
Tespit edilen askerî terimler, askerî ünvanlar, ordunun dizilişi ve askerî düzeniyle ilgili terimler, kara kuvvetlerinde muharip sınıfı ile ilgili terimler, ordunun savaşta kullandığı silahlar ve savaş aletleri, savunma ve korunma amaçlı kullanılan savaş aletleri, asker ve ordu anlamında kullanılan terimler, ordugah ve karargah anlamında kullanılan terimler ve diğer askerî terimler başlıkları altında değerlendirilmiştir.
Keywords
Abstract
Firdaws al-Iqbal, which is an important historical work of the Chagatai Turkish, was written by two poets and historians of the period, Shir Muhammed Mirab Munis (1778-1829) and Muhammed Riza Agehi (1809-1874). Munis, started writing Firdaws al-Iqbal, which is about the history of the dynasty, by the order of Iltuzer Khan in 1805. Munis, passed away in 1829 and although a large part of the Firdaws al-Iqbal was written, the unfinished part of the work was completed by his nephew and student Agehi, during the reign of Allah Kulu Khan. Firdaws al-Iqbal, which is about the history of the Khanate of Khiva, is considered one of the most important historical sources written about the history of the Central Asia between 17th-19th centuries.
In this study, Turkish and Mongolian military terms in Firdaws al-Iqbal are analyzed. Most of the military terms identified in Firdaws al-Iqbal, are Turkish, partly Mongolian, Arabic and Persian. This study contains only Turkish and Mongolian military terms. For each identified term, examples are given from Firdaws al-Iqbal’s text.
The identified military terms are evaluated under the headings of military titles, terms related to the arrangement and military order of the army, terms related to the belligerent class in the land forces, weapons and war tools used by the army in war, war tools used for defense and protection, terms used in the meaning of soldier and army, terms used in the meaning of military encampment and headquarters and other military terms.
