Author:
Abstract
Toplumsal, sosyo-dini ve kültürel kurumlar, toplumlarda gördükleri işlevleriyle önem arz ederler. Toplumsal yaşamda işlevlerini yitiren kimi yapı ve kurumlar, zamanla ortadan kalkmakla yüz yüze kalırlar. Gelişen ve değişen dünyada birçok yapı ve kurum, niteliksel ve işlevsel açıdan değişime uğramıştır. Alevilerin inanç, kültür ve yaşayış bakımından dini önderlik pozisyonunda bulunan dedelik kurumu, bu kurumu temsilen bir dini otorite tipi olarak dedenin topluluk üzerindeki etkileri, denetleme ve uzlaştırma fonksiyonları ele alınması gereken temel bir problemdir. Bunun yanı sıra, genel ve sosyal değişme bağlamında, Alevi topluluğu üyeleri arasında özellikle de kentlerde yaşayan bireylerin, dini otoriteleri olan dedelere karşı tutumları ve onları bir otorite olarak görüp görmedikleri araştırılması gereken önemli bir husustur. Çalışma, Adıyaman Alevi kanaat önderlerinden Üryan Hızır Ocağı pîri Ali Büyükşahin ile yaptığımız mülakat esas alınarak hazırlanmıştır. Ocağın pîri ve dedesi olması hasebiyle yörede talipleri arasında büyük saygınlığı bulunan ve dini otorite olarak faaliyet icrâ eden Ali Büyükşahin, Alevi kültürünü yaşayan ve genç nesillere Aleviliği öğreterek bu kültürü yaşatmaya gayret eden bir Alevi aydını olarak bilinmektedir. Çalışmada; yer yer İslam öncesi geleneksel Türk inanç ve pratikleriyle, İslamlaşma sonrası kazanılan İslami inanç, değer ve pratiklerin adeta bir sentezini sunmakta olan Alevilik düşüncesi ve bu bağlamda, Adıyaman yöresinde yaşayan Alevilerin, dini ve sosyal hayatının merkezinde yer alan dini otorite mekanizmasının işleyişi ve bu otoritenin süreç içerisinde uğradığı değişim ve süreklilik ilişkisi sorgulanmaya çalışılmıştır. Geleneksel formuyla Anadolu Aleviliği ve bünyesinde büyük önemi ve yeri olan dedelik kurumunun anlaşılması yolunda bir çaba olan bu çalışmada; dedelik kurumunda meydana gelen değişim ve devam eden kimi işlev ve fonksiyonlar mülakat esnasında sorgulanmıştır.
Keywords
Abstract
Social, socio-religious and cultural institutions are important for their functions in societies. Some structures and institutions that lose their functions in social life face with extinction over time. In the developing and changing world, many institutions have undergone functional changes. The institution of dedication, which is in the position of religious leadership in terms of the belief, culture and life of Alevis, is a fundamental problem that should be addressed as the influence of the Dede on society, as a kind of religious authority representing it. In addition, in the context of general and social change, the attitude of the members of the Alevi community, especially those living in cities, towards the Dedes who have religious authorities and whether they see them as an authority is an important issue that needs to be investigated. The study was based on the interview we had with Ali Büyükşahin, the leader of Adıyaman Alevi opinion leader Üryan Hızır Ocağı. Ali Büyükşahin, who has a great reputation and acts as a religious authority, is known as an Alevi intellectual who is working as a religious authority and tries to keep this culture alive by teaching the young generation of Alevism. In this study; the function of religous authority mechanism of Alevi community living in the Adıyaman has been investigated and the change and continuity relationship of this authority during the processes have been tried to be context of Alevism, which offers a synthesis of pre-Islamic traditional Turkish beliefs practices and Islamic beliefs, values and practices.