Author :
Abstract
Cengiz Han’ın ardından 1227 yılında temelleri atılan Çağatay Hanlığı Türk-Moğol kabile konfederasyonu şeklinde örgütlenmişti. Önceleri han ailesi daha sonraları nüfuz sahibi olan ancak hanedana mensup olmayan boy beyleri ve emirler tarafından idare edildi. Özelikle Batı Türkistan’ın Maveraünnehir kısmında bu emirler Cengiz Han soyundan kukla bir Han kullanarak idarelerini meşrulaştırmışlardı. Mirza adıyla anılan ulus emirlerinin güç kazanmaya başladığı XIV.yy. ortalarında Çağatay Ulusu geniş bir sahayı kapsar haldeydi. Bu alanlar Maveraünnehir ve Afganistan’ın kuzey ve doğu kesimlerini içine alıyordu. Buraların nüfusu tarıma dayalı yerleşik halktan, göçebe Türk-Moğol kabilelerinden ve Bedehşan ile Hindikuş’un dağlık ahalisinden oluşuyordu. Konar-göçerler politik gücü belirlerken yerleşik ahali Çağatay ulusunun iktisadi hayatında etkiliydi. Öte yandan emirlerin bağlı olduğu kabileler arasında da iktidar mücadelesi yaşanıyordu. Bu unsurlar arasında Arlat, Celayir, Karaunas, Kavçın ve Barlas gibi kabileler ön plandaydı. Kabileler içinden yükselen mirzalar, idare ettikleri bölgelerde adeta bağımsız bir hükümdar gibi hüküm sürmüşlerdi. Mirzaların isyan teşebbüsleri, aralarındaki anlaşmazlık ve içten bir tehlike vuku bulduğunda ancak sülalenin başındaki mücadele edebilmekteydi. Bu unsurlar çerçevesinde çalışmamızda Timur Devleti kurulmadan önce Batı Türkistan’da Çağataylılar içinde yaşanan emir mücadeleleri anlatılacaktır.
Keywords
Abstract
The Chagatai Khanate, whose foundations were laid in 1227 after Genghis Khan, was organized as a Turko-Mongol tribal confederation. In the beginning, the khan family was ruled by the ehieftains and commanders who had power but were not members of the dynasty. Especially in the Transoxiana part of Western Turkestan, these commanders legitimized their administration by using a puppet khan descended from Genghis Khan. The 14th century, when the nation’s commanders, known as Mirza, began to gain power In the middle, the Chagatai nation was covering a wide area. These areas included Transoxiana and the northern and eastern parts of Afghanistan. The population of these places consisted of settled people based on agriculture and nomadic Turco-Mongol tribes. While the nomads determined the political power, the settled people were influential in the economic life. The comanders who rose from the tribes ruled independently in the regions they ruled. In this study the struggles of the Chagatai in west Turkestan before the establishment of the Timurid state will be explained.
Keywords
- 1. Aka, İsmail, Timurlular, Kronik Yayınları, 2019.
- 2. Alan, Hayrünnissa,”Timurlular,” Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, haz. H. Alan ve İ. Kemaloğlu, Ötüken Neşriyat, 2016, s. 181-247.
- 3. ______, Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular(1360-1506), İstanbul 2007.
- 4. Barthold, V.V. Moğol İstilasına Kadar Türkistan, haz. H. Dursun Yıldız, Kervan Yayınları, 1981.
- 6. Bretschneider, E. Mediavel Researches From Eastern Asiatic Sources, I-II, 1967.
- 7. Cüveyni, Ata Melik, Tarih-i Cihangüşa, Çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1988.
- 8. Çinar, Orhan, Çağataylılar Zamanında Türkistan’ın Siyasi, Askeri ve Sosyal Durumu, Doktora Tezi, MSGSÜ, 2019.
- 9. Duğlat, Mirza Muhammed Haydar, Tarih-i Reşidi, Çev. Osman Karatay, Selenga Yayınları, 2006.
- 11. Grousset, Rene, Bozkır İmparatorluğu, Çev.Reşat Uzmen, Ötüken Neşriyat, 2006.
- 12. İbn Arabşah, Acaibu’l Makdur, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, 2012.
- 13. İbn Battuda, İbn Battuda Seyahatnamesi, Sadeleştiren ve Baskıya Haz. M ümin Çevik, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2015.
- 14. Kafalı, Mustafa, Çağatay Hanlığı (1227-1345), Berikan Yayınları, 2005.
- 15. Kafesoğlu, İbrahim, Harezmşahlar Devleti, Ankara 1956.
- 16. Karayev, Ömurkul, Çagatayskiy Ulus, 1995.
- 18. Manz, Beatrice Forbes, Timurlenk, Çev. Zuhal Bilgin, Kronik Yayınları, 2019.
- 19. Merçil, Erdoğan, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, TTK, Ankara 2011.
- 21. Natanzi, Mu’iniddin, Muntakhabü’l-Tevarih-i Mu’ini, Jean Aubin neşri, 1957.
- 22. Selmani, Tacü’s, Tarihname, Çev.İsmail Aka, TTK, 1988.
- 23. Semerkandi, Abdürrezzak-ı, Matla-ı Sa’deyn ve Mecma-ı Bahreyn, Muhammed Şefi neşri, 1949.
- 24. Spuler, Berthold, İran Moğolları, Çev. Cemal Köprülü, TTK, 1987.
- 25. Şami, Nizamüddin, Zafername, Çev. Necati Lugal, TTK, 1987.
- 26. Taşağıl, Ahmet, “Türkistan”, DİA, Cilt 41, İstanbul 2012, s. 556-560.
- 27. Togan, Zeki Velidi, “Emir Timur’un Soyuna Dair Bir Araştırma,” İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, No. 26, 1972, s. 75-84.
- 28. _____, Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi, Enderun Kitabevi, İstanbul 1981.
- 29. Yezdi, Şerefeddün Ali, Zafername, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, 2013.
