Erken Çocukluk Dönemine Yönelik (0-6 Yaş) Dokunsal Kitap Tasarımı: Çocuk Kitaplarında Duyumsal Deneyim Üzerine Bir İnceleme
Author :
Abstract
Bu çalışma, erken çocukluk dönemindeki (0–6 yaş) çocuklara yönelik tasarlanan dokunsal kitapların, duyusal deneyim, pedagojik katkı ve estetik boyutlar açısından değerlendirilmesini amaçlamaktadır. Dokunsal kitaplar, geleneksel kitap formunun ötesine geçerek görsel anlatıya hareketli mekanizmalar, farklı malzemeler ve fiziksel etkileşim unsurları entegre etmektedir. Bu yaklaşım, çocuğun kitapla olan ilişkisini yalnızca bilişsel değil, aynı zamanda bedensel, duygusal ve yaratıcı bir deneyime dönüştürmektedir. Araştırmanın kuramsal temelleri; Gibson’un çevresel algı kuramı, Lederman ve Klatzky’nin dokunsal algı tanımı ile Paivio’nun ikili kodlama kuramı gibi çok duyulu öğrenmeyi temel alan yaklaşımlara dayandırılmıştır.
İncelenen kitap örneklerinde, çocukların sayfa yüzeylerine dokunarak farklı materyalleri tanımalarının, motor koordinasyon, dikkat ve hafıza gibi bilişsel alanlarda olumlu etkiler yarattığı gözlemlenmiştir. Özellikle kabartmalı yüzeyler, yumuşak-sert dokular ve aç-kapa gibi mekanizmalar sayesinde çocuklar, metni yalnızca okumakla kalmayıp aynı zamanda hissetme ve keşfetme süreçlerine aktif olarak katılmaktadır. Böylece kitap, öğrenmeyi çoklu duyularla destekleyen bir araca dönüşmektedir.
Çalışmada, özel gereksinimli bireyler için geliştirilen erişilebilir kitaplara da ayrı bir başlık altında yer verilmiştir. Görme engelli ve otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara yönelik kabartmalı, sesli veya Braille destekli kitaplar; hem bilişsel gelişim hem de güvenli bağlanma açısından önemli araçlar olarak değerlendirilmiştir. Dokunsal kitaplar çocuk edebiyatında yalnızca pedagojik değil, estetik ve kapsayıcı bir anlatı alanı olarak öne çıkmaktadır.
Keywords
Abstract
This study aims to evaluate tactile book designs intended for children in early childhood (ages 0–6) in terms of sensory experience, pedagogical value, and aesthetic dimensions. Tactile books go beyond the traditional book form by integrating movable mechanisms, diverse materials, and elements of physical interaction into visual narratives. This approach transforms the child’s relationship with the book into not only a cognitive, but also a bodily, emotional, and creative experience. The theoretical framework of the study is grounded in multisensory learning approaches such as Gibson’s theory of affordances, Lederman and Klatzky’s definition of haptic perception, and Paivio’s dual coding theory.
The analysis of selected book examples revealed that children’s tactile engagement with page surfaces—such as exploring various textures—positively contributes to cognitive processes like motor coordination, attention, and memory. Specifically, embossed surfaces, soft-hard textures, and interactive mechanisms (e.g., flaps, lift-the-flap structures) allow children to not only read but also touch and discover, thus transforming the book into a multisensory learning medium.
Additionally, the study includes a separate section on accessible tactile books designed for children with special needs. Books adapted for visually impaired or children with autism spectrum disorders—featuring raised surfaces, varied textures, auditory elements, or Braille—are identified as valuable tools for both cognitive development and secure attachment. In conclusion, tactile books emerge in contemporary children’s literature not only as pedagogical materials but also as aesthetic and inclusive narrative spaces that promote multisensory engagement.
